34 775

Nr. 2 NOTA OVER DE TOESTAND VAN ’S RIJKS FINANCIËN

19 september 2017

Bijlagen

		Blz.
1.	Uitgaven en niet-belastingontvangsten	4
2.	De Belasting- en premieontvangsten	16
3.	EMU-saldo	30
4.	EMU-schuld	34
5.	Overheidsbalans	37
6.	Fiscale regelingen	39
7.	Overzicht risicoregelingen van het Rijk	57
8.	Normeringssystematiek gemeente- en provinciefonds	63
9.	Horizontale toelichting	67
10.	Verticale toelichting	130
11.	Toelichting op de fiscale regelingen	242
12.	Toelichting op de belastingontvangsten	277
13.	Overzicht interventies financiële sector	300

1. Uitgaven en niet-belastingontvangsten

Deze bijlage biedt een overzicht van de verschillende manieren waarop de uitgaven en de niet-belastingontvangsten van de overheid worden weergegeven. De overheidsuitgaven kunnen op kasbasis, maar ook op transactiebasis worden geregistreerd. In het eerste geval worden transacties geboekt in de periode waarin betaling plaatsvindt, in het tweede geval de periode waarin rechten en verplichtingen zijn ontstaan. Op de departementale begrotingen worden de uitgaven op kasbasis geregistreerd: welke bedragen worden van de bankrekeningen van het Rijk afgeschreven. Bij het saldo van de overheid (EMU-saldo) wordt niet uitgegaan van de uitgaven op kasbasis, maar op transactiebasis: de uitgaven worden geboekt in de periode waarin rechten en verplichtingen zijn ontstaan. Bij de tabellen hieronder worden de gebruikte begrippen verder toegelicht.

Tabel 1.1 Netto-uitgaven naar type en kader (in miljoenen euro)

	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022	bron
Begrotingsgefinancierde netto-uitgaven
kader RBG-eng	110.575	106.995	115.412	119.104	121.845	124.091	127.082	Tabel 1.5
kader SZA	20.412	21.050	21.547	21.910	22.507	23.145	23.650	Tabel 1.6
kader BKZ	7.299	7.286	7.437	7.430	7.359	7.430	7.374	Tabel 1.7
Netto-uitgaven buiten het uitgavenkader	12.083	16.298	17.504	19.654	23.025	26.322	29.664	Tabel 1.8
Totaal begrotingsgefinancierde netto-uitgaven	150.369	151.629	161.900	168.098	174.736	180.988	187.771	Tabel 1.4
Premiegefinancierde netto-uitgaven
kader SZA	56.195	56.338	56.917	58.659	60.220	61.335	63.259	Tabel 1.6
kader BKZ	58.806	61.542	65.120	69.457	74.158	79.027	84.104	Tabel 1.7
Totaal premiegefinancierde netto-uitgaven	115.001	117.880	122.037	128.115	134.378	140.362	147.364
Totaal netto-uitgaven	265.370	269.509	283.937	296.213	309.114	321.350	335.134
kader RBG-eng	110.575	106.995	115.412	119.104	121.845	124.091	127.082	Tabel 1.5
kader SZA	76.607	77.388	78.464	80.568	82.727	84.480	86.909	Tabel 1.6
kader BKZ	66.105	68.828	72.557	76.887	81.517	86.457	91.478	Tabel 1.7
Totaal netto-uitgaven onder het uitgavenkader	253.287	253.211	266.433	276.559	286.089	295.028	305.470
Netto-uitgaven buiten het uitgavenkader	12.083	16.298	17.504	19.654	23.025	26.322	29.664	Tabel 1.8
Totaal netto-uitgaven	265.370	269.509	283.937	296.213	309.114	321.350	335.134

Tabel 1.1 bevat alle netto-uitgaven van de rijksoverheid: de optelsom van de uitgaven minus de niet-belastingontvangsten. Om de uitgaven te beheersen is er een uitgavenkader. De uitgaven onder het uitgavenkader mogen het uitgavenplafond niet overschrijden. Het uitgavenkader is op zijn beurt gesplitst in drie verschillende deelkaders: het kader Rijksbegroting in enge zin, het kader Sociale Zekerheid en Arbeidsmarktbeleid en het Budgettair Kader Zorg. De meeste netto-uitgaven vallen onder een van de drie kaders. Er zijn echter ook uitgaven en ontvangsten die niet onder een kader vallen, deze worden de niet-kaderrelevante uitgaven genoemd.

In het bovenste deel van de tabel zijn de uitgaven uitgesplitst in de begrotingsgefinancierde en de premiegefinancierde uitgaven. De begrotingsgefinancierde uitgaven worden betaald uit belastingen en zijn de optelling van alle uitgaven en niet-belastingontvangsten op de departementale begrotingen. Dit zijn de uitgaven waarvoor het parlement autorisatie verleent door de begrotingen aan te nemen. Naast de begrotingsgefinancierde uitgaven zijn er ook premiegefinancierde uitgaven. De uitgaven aan zorg en sociale zekerheid worden voor een groot deel gefinancierd uit de sociale premies. In het onderste deel van de tabel zijn de begrotings- en premiegefinancierde uitgaven per kader opgeteld.

Tabel 1.2 Uitgaven begrotingen (in miljoenen euro)

		2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
1	De Koning	41	42	42	42	42	42	44
2A	Staten-Generaal	143	150	144	142	142	147	144
2B	Overige Hoge Colleges van Staat en Kabinetten van de Gouverneurs	115	120	113	112	112	112	112
3	Algemene Zaken	59	64	63	63	63	65	67
4	Koninkrijksrelaties	297	317	294	139	138	138	125
5	Buitenlandse Zaken	10.106	8.440	9.534	10.349	10.548	10.428	10.719
6	Veiligheid en Justitie	13.192	13.164	12.081	12.032	11.905	11.730	11.341
7	Binnenlandse Zaken	903	891	759	734	717	716	713
8	Onderwijs, Cultuur en Wetenschap	38.696	38.171	38.870	38.731	38.675	38.851	39.054
9A	Nationale Schuld (Transactiebasis)	9.094	8.419	7.918	7.450	7.266	7.203	9.435
9B	Financiën	9.968	6.745	7.118	6.817	6.418	6.227	6.322
10	Defensie	8.242	8.956	9.204	9.133	9.096	8.960	8.872
12	Infrastructuur en Milieu	7.891	7.461	8.431	8.736	8.776	8.947	8.997
13	Economische Zaken	5.056	5.232	5.254	5.755	6.391	6.295	6.410
15	Sociale Zaken en Werkgelegenheid	31.664	32.236	32.090	32.577	32.603	32.760	32.951
16	Volksgezondheid, Welzijn en Sport	15.193	14.720	15.231	15.383	15.734	16.329	16.767
17	Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking	2.885	2.831	2.466	2.412	2.500	2.720	2.716
18	Wonen en Rijksdienst	4.209	4.470	4.526	4.641	4.583	4.727	4.908
50	Gemeentefonds	28.125	27.822	28.282	28.165	28.015	27.902	27.724
51	Provinciefonds	2.494	2.410	2.188	2.167	2.148	2.075	2.065
55	Infrastructuurfonds	5.238	5.779	6.243	6.410	6.452	6.422	6.500
58	Diergezondheidsfonds	32	44	35	35	35	35	35
64	BES-fonds	42	42	41	33	33	33	33
65	Deltafonds	1.147	983	1.119	1.164	1.210	1.369	1.248
AP	Aanvullende posten	0	– 1.471	2.711	5.679	8.781	11.771	15.087
90	Consolidatie[1]	– 6.026	– 5.337	– 6.595	– 6.959	– 7.015	– 7.132	– 7.179
HGIS	Internationale Samenwerking[2]	(5.342)	(4.709)	(4.662)	(4.569)	(4.634)	(4.820)	(4.898)
	Totaal	188.806	182.702	188.161	191.941	195.369	198.868	205.211

1 Dit betreft een correctie voor dubbeltellingen die ontstaan door het «bruto-boeken» van bijdragen. Het bruto-boeken houdt in dat zowel het departement dat bijdraagt, als het departement dat ontvangt de uitgaven op zijn begroting opneemt. Het gaat voornamelijk om bijdragen via de begroting van Infrastructuur en Milieu aan het Infrastructuurfonds en het Deltafonds.

2 In deze tabel zijn de uitgaven voor Internationale Samenwerking toegerekend aan de begrotingen waarop deze worden verantwoord. De totale uitgaven voor Internationale Samenwerking zijn tussen haken vermeld en lopen niet mee in de totaaltelling.

Tabel 1.2 geeft alle uitgaven zoals die vermeld zijn in de individuele begrotingshoofdstukken van de Rijksbegroting. In die hoofdstukken zelf zijn de uitgaven verdeeld over verschillende beleids- en niet-beleidsartikelen, maar in de tabel wordt alleen het totaal per hoofdstuk weergegeven. Deze tabel bevat dus alle geraamde uitgaven waarvoor het parlement goedkeuring geeft door het betreffende begrotingswetvoorstel aan te nemen. Deze uitgaven worden daarom ook wel de begrotingsgefinancierde uitgaven genoemd. Voor vrijwel alle begrotingshoofdstukken geldt dat de genoemde bedragen ook de raming is van wat de rijksoverheid op kasbasis denkt te gaan uitgeven. Alleen voor het begrotingshoofdstuk van Nationale Schuld geldt dat die begroting deels op transactiebasis wordt opgesteld. Omdat inzicht wordt gegeven in de uitgaven en verderop in bijlage 3 het saldo van de overheid, zijn de uitgaven aan het aflossen van de staatsschuld niet in deze tabel opgenomen.

Tabel 1.3 Niet-belastingontvangsten begrotingen (in miljoenen euro)

		2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
1	De Koning	0	0	0	0	0	0	0
2A	Staten-Generaal	5	4	4	4	4	4	4
2B	Overige Hoge Colleges van Staat en Kabinetten van de Gouverneurs	6	6	6	6	6	6	6
3	Algemene Zaken	7	7	7	7	7	7	7
4	Koninkrijksrelaties	58	57	48	39	37	35	35
5	Buitenlandse Zaken	1.239	3.829	752	765	779	794	806
6	Veiligheid en Justitie	2.375	1.896	1.714	1.662	1.675	1.632	1.593
7	Binnenlandse Zaken	206	155	51	66	66	65	65
8	Onderwijs, Cultuur en Wetenschap	1.318	1.338	1.381	1.415	1.488	1.554	1.633
9A	Nationale Schuld (Transactiebasis)	15.335	10.392	12.428	9.648	5.653	3.107	2.574
9B	Financiën	9.217	5.643	2.161	2.148	2.218	2.080	2.078
10	Defensie	373	422	420	311	268	273	275
12	Infrastructuur en Milieu	210	276	248	243	242	242	242
13	Economische Zaken	3.197	3.393	3.540	4.083	4.652	4.555	4.658
15	Sociale Zaken en Werkgelegenheid	1.872	1.903	1.886	1.919	1.957	1.949	1.952
16	Volksgezondheid, Welzijn en Sport	1.011	159	100	94	94	94	94
17	Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking	252	90	79	76	76	73	72
18	Wonen en Rijksdienst	955	724	609	647	637	586	573
50	Gemeentefonds	0	0	0	0	0	0	0
51	Provinciefonds
55	Infrastructuurfonds	5.581	5.228	6.243	6.410	6.452	6.422	6.500
58	Diergezondheidsfonds	30	33	35	35	35	35	35
64	BES-fonds
65	Deltafonds	1.215	856	1.119	1.164	1.210	1.369	1.248
AP	Aanvullende posten	0	0	28	61	95	130	168
90	Consolidatie[1]	– 6.026	– 5.337	– 6.595	– 6.959	– 7.015	– 7.132	– 7.179
HGIS	Internationale Samenwerking[2]	(401)	(160)	(155)	(135)	(135)	(134)	(134)
	Totaal	38.437	31.074	26.261	23.843	20.633	17.880	17.441

1 Dit betreft een correctie voor dubbeltellingen die ontstaan door het «bruto-boeken» van bijdragen. Het bruto-boeken houdt in dat zowel het departement dat bijdraagt, als het departement dat ontvangt de uitgaven op zijn begroting opneemt. Het gaat voornamelijk om bijdragen via de begroting van Infrastructuur en Milieu aan het Infrastructuurfonds en het Deltafonds.

2 In deze tabel zijn de niet-belastingontvangsten voor Internationale Samenwerking toegerekend aan de begrotingen waarop deze worden verantwoord. De totale niet-belastingontvangsten voor Internationale Samenwerking zijn tussen haken vermeld en lopen niet mee in de totaaltelling.

Tabel 1.3 bevat alle niet-belastingontvangsten op de verschillende begrotingshoofdstukken van de Rijksbegroting. Dit betreft alle ontvangsten die geen belasting- of premie-ontvangst zijn. Denk bijvoorbeeld aan het dividend dat uitgekeerd wordt door staatsdeelnemingen, het terugbetalen van studieschulden of de opbrengst van boetes en schikkingen. Ook hier geldt dat alle bedragen op kasbasis zijn, behalve de begroting van Nationale Schuld, die deels op transactiebasis is opgesteld. Omdat inzicht wordt gegeven in de niet-belastingontvangsten en verderop in bijlage 3 het saldo van de overheid, worden de ontvangsten vanuit het uitgeven van nieuwe staatschuld niet meegeteld.

Tabel 1.4 Netto-uitgaven begrotingen (in miljoenen euro)

		2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
1	De Koning	41	42	42	42	42	42	44
2A	Staten-Generaal	138	146	140	138	138	143	140
2B	Overige Hoge Colleges van Staat en Kabinetten van de Gouverneurs	109	114	108	106	106	106	106
3	Algemene Zaken	53	57	56	56	56	58	60
4	Koninkrijksrelaties	239	260	246	100	101	102	90
5	Buitenlandse Zaken	8.867	4.611	8.783	9.583	9.769	9.634	9.913
6	Veiligheid en Justitie	10.817	11.268	10.367	10.370	10.231	10.097	9.748
7	Binnenlandse Zaken	697	736	708	668	651	651	648
8	Onderwijs, Cultuur en Wetenschap	37.377	36.833	37.489	37.316	37.188	37.297	37.421
9A	Nationale Schuld (Transactiebasis)	– 6.241	– 1.973	– 4.511	– 2.198	1.613	4.095	6.861
9B	Financiën	751	1.102	4.956	4.669	4.200	4.147	4.244
10	Defensie	7.870	8.534	8.784	8.822	8.828	8.687	8.596
12	Infrastructuur en Milieu	7.681	7.185	8.183	8.493	8.534	8.705	8.755
13	Economische Zaken	1.859	1.839	1.714	1.671	1.740	1.740	1.752
15	Sociale Zaken en Werkgelegenheid	29.792	30.333	30.205	30.659	30.646	30.810	30.999
16	Volksgezondheid, Welzijn en Sport	14.181	14.561	15.131	15.289	15.640	16.235	16.674
17	Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking	2.633	2.741	2.387	2.336	2.424	2.647	2.644
18	Wonen en Rijksdienst	3.253	3.746	3.917	3.994	3.946	4.141	4.335
50	Gemeentefonds	28.125	27.822	28.282	28.165	28.015	27.902	27.724
51	Provinciefonds	2.494	2.410	2.188	2.167	2.148	2.075	2.065
55	Infrastructuurfonds	– 343	551	0	0	0	0	0
58	Diergezondheidsfonds	2	12	0	0	0	0	0
64	BES-fonds	42	42	41	33	33	33	33
65	Deltafonds	– 68	127	0	0	0	0	0
AP	Aanvullende posten	0	– 1.471	2.683	5.618	8.686	11.640	14.919
HGIS	Internationale Samenwerking[1]	(4.940)	(4.549)	(4.507)	(4.434)	(4.499)	(4.685)	(4.764)
	Totaal	150.369	151.629	161.900	168.098	174.736	180.988	187.771

1 Dit betreft een correctie voor dubbeltellingen die ontstaan door het «bruto-boeken» van bijdragen. Het bruto-boeken houdt in dat zowel het departement dat bijdraagt, als het departement dat ontvangt de uitgaven op zijn begroting opneemt. Het gaat voornamelijk om bijdragen via de begroting van Infrastructuur en Milieu aan het Infrastructuurfonds en het Deltafonds.

Tabel 1.4 geeft per begrotingshoofdstuk de netto-uitgaven weer, oftewel de uitgaven (tabel 1.2) minus de niet-belastingontvangsten (tabel 1.3).

De volgende tabellen (1.5 tot en met 1.7) geven per deelkader aan welke uitgaven er onder vallen, op welk begrotingshoofdstuk deze staan, en of de uitgaven begrotings- of premiegefinancierd zijn.

Tabel 1.5 Netto-uitgaven kader Rijksbegroting in enge zin (in miljoenen euro)

		2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
1	De Koning	41	42	42	42	42	42	44
2A	Staten-Generaal	138	146	140	138	138	143	140
2B	Overige Hoge Colleges van Staat en Kabinetten van de Gouverneurs	109	114	108	106	106	106	106
3	Algemene Zaken	53	57	56	56	56	58	60
4	Koninkrijksrelaties	89	93	87	80	80	81	68
5	Buitenlandse Zaken	8.867	4.611	8.783	9.583	9.769	9.634	9.913
6	Veiligheid en Justitie	10.817	11.268	10.367	10.370	10.231	10.097	9.748
7	Binnenlandse Zaken	747	736	708	668	651	651	648
8	Onderwijs, Cultuur en Wetenschap	35.460	34.971	35.448	35.305	35.029	34.952	34.913
9A	Nationale Schuld (Transactiebasis)	11	17	19	19	19	19	19
9B	Financiën	4.968	4.707	4.853	4.707	4.573	4.544	4.642
10	Defensie	7.755	8.427	8.684	8.735	8.750	8.619	8.640
12	Infrastructuur en Milieu	7.831	7.409	8.407	8.717	8.758	8.929	8.979
13	Economische Zaken	4.455	4.671	4.825	5.345	5.988	5.961	6.098
15	Sociale Zaken en Werkgelegenheid	448	587	518	452	394	395	391
16	Volksgezondheid, Welzijn en Sport	2.260	2.480	2.605	2.531	2.473	2.419	2.409
17	Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking	2.649	2.759	2.403	2.349	2.437	2.657	2.654
18	Wonen en Rijksdienst	3.253	3.746	3.917	3.994	3.946	4.141	4.335
50	Gemeentefonds	18.499	18.409	18.911	18.907	18.843	18.713	18.583
51	Provinciefonds	2.494	2.410	2.188	2.167	2.148	2.075	2.065
55	Infrastructuurfonds	– 343	551	0	0	0	0	0
58	Diergezondheidsfonds	0	0	0	0	0	0	0
60	Accres Gemeentefonds	0	159	276	796	1.316	1.777	2.322
61	Accres Provinciefonds	0	21	39	107	175	235	304
64	BES-fonds	42	42	41	33	33	33	33
65	Deltafonds	– 68	127	0	0	0	0	0
80	Prijsbijstelling	0	0	521	1.069	1.634	2.277	2.957
81	Arbeidsvoorwaarden	0	0	1.201	2.518	3.961	5.281	6.758
86	Algemeen	0	– 1.564	264	309	292	252	252
HGIS	Internationale Samenwerking[1]	(4.940)	(4.510)	(4.469)	(4.396)	(4.499)	(4.685)	(4.764)
	Begrotingsgefinancierde netto-uitgaven	110.575	106.995	115.412	119.104	121.845	124.091	127.082
	Totaal netto-uitgaven kader RBG-eng	110.575	106.995	115.412	119.104	121.845	124.091	127.082

1 In deze tabel zijn de niet-belastingontvangsten voor Internationale Samenwerking toegerekend aan de begrotingen waarop deze worden verantwoord. De totale niet-belastingontvangsten voor Internationale Samenwerking zijn tussen haken vermeld en lopen niet mee in de totaaltelling.

Tabel 1.6 Netto-uitgaven kader Sociale Zekerheid en Arbeidsmarktbeleid (in miljoenen euro)

		2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
15	Sociale Zaken en Werkgelegenheid	17.650	18.501	18.721	18.780	19.026	19.255	19.345
50	Gemeentefonds	2.761	2.636	2.483	2.386	2.296	2.246	2.201
AP	Aanvullende posten	0	– 87	343	744	1.186	1.644	2.104
	Begrotingsgefinancierde netto-uitgaven	20.412	21.050	21.547	21.910	22.507	23.145	23.650
40	Sociale verzekeringen	56.195	56.338	56.917	58.659	60.220	61.335	63.259
	Premiegefinancierde netto-uitgaven	56.195	56.338	56.917	58.659	60.220	61.335	63.259
	Totaal netto-uitgaven kader SZA	76.607	77.388	78.464	80.568	82.727	84.480	86.909

Tabel 1.7 Netto-uitgaven Budgettair Kader Zorg (in miljoenen euro)

		2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
16	Volksgezondheid, Welzijn en Sport	434	509	540	539	454	449	385
50	Gemeentefonds	6.865	6.777	6.888	6.872	6.877	6.943	6.940
AP	Aanvullende posten	0	0	9	19	27	38	49
	Begrotingsgefinancierde netto-uitgaven	7.299	7.286	7.437	7.430	7.359	7.430	7.374
41	Zorg	58.806	61.542	65.120	69.457	74.158	79.027	84.104
	Premiegefinancierde netto-uitgaven	58.806	61.542	65.120	69.457	74.158	79.027	84.104
	Totaal netto-uitgaven kader Budgettair Kader Zorg	66.105	68.828	72.557	76.887	81.517	86.457	91.478

Tabel 1.8 geeft per begrotingshoofdstuk de uitgaven weer die buiten het uitgavenkader vallen. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om uitgaven die niet meetellen in het begrotingstekort (het EMU-saldo), zoals het verstrekken van leningen (waaronder studieleningen), de bijdrage van het Rijk aan de sociale fondsen of de opbrengst van het verkopen van staatsdeelnemingen. Daarnaast zijn er uitgaven die wel EMU-saldorelevant zijn, maar buiten het uitgavenkader zijn geplaatst, zoals de rente op de staatsschuld, de ontvangsten uit aardgaswinning of de uitgaven aan de zorgtoeslag.

Evenals bij tabellen 1.2 tot en met 1.4 geldt dat de genoemde bedragen in tabel 1.8 op kasbasis zijn, behalve het begrotingshoofdstuk van Nationale Schuld dat deels op transactiebasis wordt opgesteld en zijn de uitgaven aan het aflossen van en de ontvangsten uit het uitgaven van de staatsschuld niet in deze tabel opgenomen.

Tabel 1.8 Netto-uitgaven buiten het uitgavenkader (in miljoenen euro)

		2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
4	Koninkrijksrelaties	150	168	159	20	21	21	22
7	Binnenlandse Zaken	– 50	0	0	0	0	0	0
8	Onderwijs, Cultuur en Wetenschap	1.917	1.862	2.041	2.012	2.158	2.344	2.507
9A	Nationale Schuld (Transactiebasis)	– 6.252	– 1.990	– 4.530	– 2.217	1.594	4.076	6.842
9B	Financiën	– 4.217	– 3.605	103	– 38	– 373	– 397	– 398
10	Defensie	114	108	99	87	77	68	– 44
12	Infrastructuur en Milieu	– 150	– 224	– 224	– 224	– 224	– 224	– 224
13	Economische Zaken	– 2.596	– 2.831	– 3.111	– 3.673	– 4.248	– 4.222	– 4.347
15	Sociale Zaken en Werkgelegenheid	11.693	11.245	10.965	11.427	11.226	11.160	11.263
16	Volksgezondheid, Welzijn en Sport	11.488	11.572	11.986	12.219	12.713	13.367	13.879
17	Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking	– 16	– 18	– 16	– 13	– 13	– 10	– 10
58	Diergezondheidsfonds	2	12	0	0	0	0	0
AP	Aanvullende posten	0	0	30	57	95	137	173
	Begrotingsgefinancierde netto-uitgaven buiten het kader	12.083	16.298	17.504	19.654	23.025	26.322	29.664
	Totaal netto-uitgaven	12.083	16.298	17.504	19.654	23.025	26.322	29.664

In de tabellen 1.9 tot en met 1.12 worden de uitgaven onder de verschillende deelkaders getoetst aan de hoogte van de deelkaders, zoals het kabinet die aan het begin van de kabinetsperiode heeft vastgesteld.

Tijdens de kabinetsperiode worden de deelkaders geïndexeerd met de prijsontwikkeling van de Nationale Bestedingen (NB-deflator). Om de actuele hoogte van elk kader te bepalen wordt het vastgestelde kader daarom eerst teruggerekend tot een uitgavenniveau in reële prijzen. Dit uitgavenniveau wordt vervolgens aangepast aan de huidige raming van de prijsontwikkeling van de Nationale Bestedingen. Daarnaast wordt gecorrigeerd voor overboekingen die hebben plaatsgevonden tussen de verschillende deelkaders. Ook worden de kaders soms aangepast voor statistische correcties.

Vervolgens wordt weergegeven hoe de actuele raming van de uitgaven zich verhoudt tot het uitgavenkader in lopende prijzen. Als de daadwerkelijk geraamde uitgaven hoger zijn dan het uitgavenkader dan is er sprake van een overschrijding (+); vice versa van een onderschrijding van het uitgavenkader (–).

Tabel 1.9 Uitgaventoetsing kader Rijksbegroting in enge zin (in miljoenen euro, – is onderschrijding)

	2016	2017
1. Raming uitgaven bij Regeerakkoord 2012/Begrotingsafspraken 2014	108.554	109.610
2. pNB ten tijde van MLT 2013–2017/Begrotingsafspraken 2014	1,0680	1,0811
3. Reëel kader	101.642	101.385
4. NB-deflator	1,0378	1,0550
5. Overboekingen	362	398
6. Statistisch	3.198	– 1.273
7. Uitgavenkader RBG-eng in lopende prijzen	109.046	106.092
8. Actuele ramingen uitgaven	110.575	106.995
9. Over/onderschrijding kader RBG-eng (9=8–7)	1.530	904

Tabel 1.10 Uitgaventoetsing kader Sociale Zekerheid en Arbeidsmarktbeleid (in miljoenen euro, – is onderschrijding)

		2016	2017
1.	Raming uitgaven bij Regeerakkoord 2012/Begrotingsafspraken 2014	84.251	84.737
2.	pNB ten tijde van MLT 2013–2017/Begrotingsafspraken 2014	1,0680	1,0811
3.	Reëel kader	78.886	78.379
4.	NB-deflator	1,0378	1,0550
5.	Overboekingen	– 168	– 147
6.	Statistisch	– 4.314	– 4.299
7.	Uitgavenkader SZA in lopende prijzen	77.387	78.248
8.	Actuele ramingen uitgaven	76.607	77.388
	wv begrotingsgefinancierd	20.412	21.050
	wv premiegefinancierd	56.195	56.338
9.	Over/onderschrijding kader SZA (9=8–7)	– 780	– 859

Tabel 1.11 Uitgaventoetsing Budgettair Kader Zorg (in miljoenen euro, – is onderschrijding)

		2016	2017
1.	Raming uitgaven bij Regeerakkoord 2012/Begrotingsafspraken 2014	70.105	72.029
2.	pNB ten tijde van MLT 2013–2017/Begrotingsafspraken 2014	1,0680	1,0811
3.	Reëel kader	65.641	66.624
4.	NB-deflator	1,0378	1,0550
5.	Overboekingen	– 194	– 251
6.	Statistisch	0	512
7.	Uitgavenkader BKZ in lopende prijzen	67.929	70.552
8.	Actuele ramingen uitgaven	66.105	68.828
	wv begrotingsgefinancierd	7.299	7.286
	wv premiegefinancierd	58.806	61.542
9.	Over/onderschrijding kader BKZ (9=8–7)	– 1.825	– 1.725

Tabel 1.12 Uitgaventoetsing totaalkader (in miljoenen euro, – is onderschrijding)

	2016	2017
1. Reëel kader	246.170	246.389
2. NB-deflator	1,0378	1,0550
3. Overboekingen	0	0
4. Statistisch	– 1.116	– 5.060
5. Uitgavenkader in lopende prijzen	254.362	254.891
6. Actuele raming uitgaven	253.287	253.211
7. Over/onderschrijding (7=6–5)	– 1.075	– 1.680

Tabel 1.13 geeft de aardgasbaten weer. De aardgasbaten worden met name beïnvloed door de productie van aardgas, de hoogte van de olieprijs, de prijs van gas die op de markt tot stand komt op onder andere gasbeurzen (beursprijs TTF-gas) en de euro/dollarkoers. De olieprijs is van belang, omdat de prijs van aardgas mede is gerelateerd aan de prijs van olie in dollars. Onderstaande tabel geeft een overzicht van de aardgasbaten. De tabel laat zien dat de aardgasbaten niet alleen op kasbasis, maar ook op transactiebasis worden geregistreerd. Dit wordt gedaan omdat het EMU-saldo – volgens Europese methodiek – wordt berekend op transactiebasis, terwijl de rijksbegroting op kasbasis wordt opgesteld.

Tabel 1.13 Aardgasbaten (in miljoenen euro)

	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
Olieprijs (in dollars)	44	50	50	51	53	54	54
Beursprijs TTF-gas (in eurocent per kubieke meter)	14	16	16	16	16	16	16
Euro/dollarkoers (in dollars)	1	1	1	1	1	1	1
Productie (x miljard kubieke meter)	49	40	39	38	37	36	34
Niet-belastingontvangsten	1.927	2.100	1.950	1.850	1.850	1.850	1.850
Vennootschapsbelasting	200	200	150	150	150	200	200
Totaal kasbasis	2.127	2.300	2.100	2.000	2.000	2.050	2.050
Niet-belastingontvangsten	– 273	– 100	50	– 50	0	0	0
Vennootschapsbelasting	50	0	50	0	– 50	0	0
Totaal kas-transverschil (ktv)	– 223	– 100	100	– 50	– 50	0	0
Niet-belastingontvangsten	2.200	2.200	1.900	1.900	1.850	1.850	1.850
Vennootschapsbelasting	150	200	100	150	200	200	200
Totaal transactiebasis	2.350	2.400	2.000	2.050	2.050	2.050	2.050

2. De Belasting- en premieontvangsten

2.1 Inleiding

Deze bijlage bevat een toelichting op de raming van de belasting- en premieontvangsten van het Rijk en de Sociale fondsen. Om inzicht te geven in de ontwikkeling van het totale ontvangstenbeeld worden de belasting- en premieontvangsten gezamenlijk gepresenteerd.

Net als in hoofdstuk 3 van deze Miljoenennota wordt de ontwikkeling van de verschillende belastingsoorten op EMU-basis toegelicht. Vanzelfsprekend zijn voor het EMU-saldo de belastingen en premies volksverzekeringen op EMU-basis¹ relevant. Daarnaast worden in overeenstemming met de Comptabiliteitswet de belastingontvangsten op kasbasis getoond in de tabel aan het einde van deze bijlage. In deze tabel wordt tevens de aansluiting van de ontvangsten op kasbasis naar EMU-basis gemaakt.

De ramingen voor de premieontvangsten komen overeen met de ramingen in de begrotingen van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (Begroting XV) en van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (Begroting XVI). In de begroting van Volksgezondheid, Welzijn en Sport is een nadere toelichting opgenomen van de ramingen voor de WLZ en de ZVW. De overige fondsen worden toegelicht in de begroting van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.

In paragraaf 2.2 worden de ramingen van de belasting- en premieontvangsten van 2017 (de Vermoedelijke Uitkomsten) vergeleken met de stand van het vorige ramingsmoment (Voorjaarsnota 2017), waarbij de belangrijkste ramingsbijstellingen worden toegelicht. Paragraaf 2.3 bevat vervolgens een toelichting op de raming van 2018 (de Ontwerpbegroting), onderverdeeld naar endogene ontwikkeling en beleidsmaatregelen. Voor een verdere toelichting op de raming van de belastingen wordt verwezen naar bijlage 12 van deze Miljoenennota. Paragraaf 2.4 presenteert de meerjarige ontvangstenraming tot en met 2021. Tot slot geeft paragraaf 2.5 een gedetailleerd overzicht van de raming van de belasting- en premieontvangsten voor 2017 en 2018 op EMU-basis en op kasbasis.

2.2 De belasting- en premieontvangsten in 2017

In tabel 2.2.1 wordt de nieuwe raming voor 2017 vergeleken met de stand bij Voorjaarsnota 2017. De nieuwe raming voor 2017 is gebaseerd op het macro-economisch beeld conform de MEV 2018 van het CPB en de gerealiseerde belasting- en premieontvangsten tot en met juli 2017. Ten opzichte van de Voorjaarsnota 2017 is de raming van de totale belasting- en premieontvangsten op EMU-basis met 1,9 miljard euro opwaarts bijgesteld.

De raming in de Voorjaarsnota 2017 was gebaseerd op het economisch beeld dat volgde uit het CEP 2017 van het CPB. Ten opzichte van het CEP 2017 is de verwachte waardeontwikkeling van het bbp in 2017 met 1,1 procent opwaarts bijgesteld. Deze hogere economische groei is onder andere een gevolg van een zeer stevige economische groei in het tweede kwartaal van 2017. Het bijgestelde economische beeld en de realisaties tot en met juli 2017 leiden tot een opwaartse bijstelling van de totale belasting- en premieontvangsten voor 2017.

Tabel 2.2.1 Raming belasting- en premieontvangsten 2017 op EMU-basis (in miljoenen euro's)

		Voorjaarsnota 2017	Vermoedelijke uitkomsten 2017	Verschil
Indirecte belastingen		83.525	83.757	232
Invoerrechten		3.211	3.209	– 2
Omzetbelasting		50.187	50.197	10
Belasting op personenauto's en motorrijwielen		1.701	1.876	175
Accijnzen		11.666	11.709	43
Overdrachtsbelasting		2.746	2.748	2
Assurantiebelasting		2.465	2.414	– 51
Motorrijtuigenbelasting		4.034	4.026	– 8
Belastingen op een milieugrondslag		4.949	5.008	60
Verbruiksbelasting van alcoholvrije dranken e.a.		263	263	0
Belasting op zware motorrijtuigen		166	170	3
Verhuurderheffing		1.664	1.664	0
Bankbelasting		473	473	0
Directe belastingen en premies volksverzekeringen		124.426	125.645	1.219
Loon- en inkomensheffing		98.193	98.787	595
Dividendbelasting		3.079	3.212	133
Kansspelbelasting		502	503	1
Vennootschapsbelasting		20.823	21.292	469
Erf- en schenkbelasting		1.829	1.850	21
Overige belastingontvangsten		194	194	0
Totaal belastingen en premies volksverzekeringen		208.145	209.597	1.451
Premies werknemersverzekeringen		60.145	60.587	441
	waarvan zorgpremies	38.333	38.547	214
Totaal belasting- en premieontvangsten (EMU-basis)		268.291	270.184	1.893

De raming van de totale indirecte belastingen is met 0,2 miljard euro opwaarts bijgesteld opzichte van de Voorjaarsnota 2017. De geraamde btw-ontvangsten zijn vrijwel ongewijzigd ten opzichte van de raming in de Voorjaarsnota 2017. Onderliggend neemt de waarde van de consumptie van huishoudens in 2017 harder toe dan geraamd in het CEP 2017, terwijl binnen de particuliere consumptie het aandeel van duurzame goederen minder sterk toeneemt dan in het CEP 2017 verondersteld. De raming van de bpm is met 0,2 miljard euro opwaarts bijgesteld omdat het aantal verkochte nieuwe auto’s en de gemiddelde bpm die daarover wordt geheven hoger uitvallen. Ook de ontvangsten uit de belastingen op een milieugrondslag (voornamelijk de energiebelasting) worden hoger geraamd (+ 0,1 miljard euro). Tot slot is de raming van de assurantiebelasting met 0,1 miljard euro neerwaarts bijgesteld.

De ontvangsten uit de directe belastingen en premies volksverzekeringen zijn voor 2017 met 1,2 miljard euro omhoog bijgesteld ten opzichte van de Voorjaarsnota 2017. De raming van de loon- en inkomensheffing is met 0,6 miljard euro opwaarts aangepast. De contractlonenstijging en de werkgelegenheidsstijging zijn iets minder sterk dan eerder geraamd, terwijl de verwachte winsten van IB-ondernemers flink sterker groeien. De bijstelling van de raming is in lijn met de gerealiseerde ontvangsten over de eerste helft van het jaar.

De raming van de vpb-ontvangsten in 2017 is met 0,5 miljard euro opwaarts bijgesteld. Het aanslagniveau over het winstjaar 2017 ligt flink hoger dan eerder ingeschat als gevolg van hogere winsten. Dat minder verliezen uit het verleden verrekend worden met de winst van 2017 is hierop ook van invloed. Bij de dividendbelasting geven de realisaties over het eerste halfjaar van 2017 aanleiding tot een positieve aanpassing van de raming (+ 0,1 miljard euro).

Ten slotte komen de ontvangsten uit de premies werknemersverzekeringen 0,4 miljard euro hoger uit. Dat komt vooral door hogere ontvangsten uit de inkomensafhankelijke bijdrage zorgverzekeringswet en arbeidsongeschiktheidspremies als gevolg van een sterkere grondslagontwikkeling.

2.3 De belasting- en premieontvangsten in 2018

In figuur 2.3.1 zijn de voor 2017 en 2018 geraamde belasting- en premieontvangsten opgenomen. De ontvangsten uit de meeste belastingsoorten nemen toe in 2018 ten opzichte van 2017.

Figuur 2.3.1 Raming belasting- en premieontvangsten 2017 en 2018 op EMU-basis

Tabel 2.3.1 geeft een overzicht van de ontwikkeling van de geraamde belasting- en premieontvangsten in 2018. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen het directe effect van fiscale beleidsmaatregelen op de ontwikkeling van de ontvangsten tussen 2017 en 2018 en de endogene ontwikkeling, dat is de ontwikkeling van de ontvangsten die vooral samenhangt met macro-economische ontwikkelingen.

Tabel 2.3.1 Raming belasting- en premieontvangsten 2018 op EMU-basis (in miljoenen euro's)

	Vermoedelijke uitkomsten 2017	Maatregelen	Endogeen	Endogeen in %	2018
Indirecte belastingen	83.757	189	3.240	3,9%	87.186
Invoerrechten	3.209	0	180	5,6%	3.389
Omzetbelasting	50.197	27	2.590	5,2%	52.814
Belasting op personenauto's en motorrijwielen	1.876	– 46	– 37	– 2,0%	1.793
Accijnzen	11.709	– 1	184	1,6%	11.891
Overdrachtsbelasting	2.748	0	7	0,3%	2.755
Assurantiebelasting	2.414	0	95	3,9%	2.510
Motorrijtuigenbelasting	4.026	10	107	2,6%	4.143
Belastingen op een milieugrondslag	5.008	198	22	0,4%	5.228
Verbruiksbelasting van alcoholvrije dranken e.a.	263	0	4	1,4%	267
Belasting op zware motorrijtuigen	170	0	4	2,3%	174
Verhuurderheffing	1.664	0	85	5,1%	1.750
Bankbelasting	473	0	0	0,0%	473
Directe belastingen en premies volksverzekeringen	125.645	– 1.173	5.566	4,4%	130.038
Loon- en inkomensheffing	98.787	– 1.054	4.816	4,9%	102.549
Dividendbelasting	3.212	– 47	85	2,6%	3.250
Kansspelbelasting	503	20	17	3,3%	540
Vennootschapsbelasting	21.292	– 80	555	2,6%	21.768
Erf- en schenkbelasting	1.850	– 12	93	5,0%	1.931
Overige belastingontvangsten	194	– 1	– 10	– 5,2%	183
Totaal belastingen en premies volksverzekeringen	209.597	– 986	8.796	4,2%	217.407
Premies werknemersverzekeringen	60.587	1.773	2.758	4,6%	65.117
waarvan zorgpremies	38.547	1.713	943	2,4%	41.203
Totaal belasting- en premieontvangsten (EMU-basis)	270.184	787	11.554	4,3%	282.525

In 2018 bedragen de totale belasting- en premieontvangsten op EMU-basis naar verwachting 282,5 miljard euro. Ten opzichte van de meest actuele raming van de ontvangsten voor 2017 stijgen de ontvangsten in 2017 daarmee met 12,3 miljard euro. Beleidsmaatregelen zorgen voor 0,8 miljard euro hogere ontvangsten in 2017 ten opzichte van het jaar daarvoor. Het gaat om zowel maatregelen waartoe dit kabinet en vorige kabinetten eerder hebben besloten als maatregelen die het kabinet met deze Miljoenennota voorstelt. De verwachte endogene groei van de belasting- en premieontvangsten in 2017 bedraagt 11,6 miljard euro (4,3 procent). In de volgende paragrafen wordt nader op de endogene ontwikkeling ingegaan. In bijlage 12 van deze Miljoenennota staat een uitgebreidere toelichting voor de grootste belastingsoorten.

2.3.1 Endogene ontwikkeling belasting- en premieontvangsten 2018

De endogene ontwikkeling van de ontvangsten wordt toegelicht aan de hand van de relevante economische indicatoren zoals deze geraamd zijn in de Macro Economische Verkenning 2018. Voor 2018 verwacht het Centraal Planbureau (CPB) een waardeontwikkeling van het bbp van 4,2 procent. De endogene groei van de totale belasting- en premieontvangsten bedraagt in 2018 naar verwachting 4,3 procent. Daarmee ligt de groei van de totale belasting- en premieontvangsten in 2018 in lijn met de waardegroei van het bbp. Zoals in hoofdstuk 3 van deze Miljoenennota is toegelicht, is de ontwikkeling van de belasting- en premieontvangsten gerelateerd aan de samenstelling van de economische groei. Elke belasting kent zijn eigen grondslag, waarbij de verschillende belastinggrondslagen niet één-op-één en op dezelfde manier gerelateerd zijn aan de ontwikkeling van het totale bbp. De ontwikkeling van de ontvangsten uit de ene belastingsoort verschilt dus van de ontwikkeling van de ontvangsten van een andere belastingsoort.

De endogene groei van de inkomsten uit de indirecte belastingen in 2018 bedraagt 3,9 procent. Deze ontwikkeling wordt voor een groot deel bepaald door de btw-ontvangsten, verreweg de grootste post bij de indirecte belastingen. De btw-ontvangsten hangen vooral af van de consumptieve bestedingen, de investeringen in woningen en de overheidsinvesteringen. De waardeontwikkeling van de particuliere consumptie is in 2018 met 3,9 procent vergelijkbaar met de totale economische groei in waardetermen. Binnen de particuliere consumptie neemt het aandeel van duurzame goederen toe, wat leidt tot hogere ontvangsten omdat deze goederen belast worden tegen het algemene btw-tarief. De investeringen in woningen nemen met 8,3 procent toe, terwijl de overheidsinvesteringen toenemen met 2,3 procent. Daarmee komt de endogene ontwikkeling van de btw-ontvangsten naar verwachting uit op 5,2 procent in 2018.

De endogene ontwikkeling van de ontvangsten uit de bpm is met – 2 procent negatief in 2018. De bpm-ontvangsten hangen af van het aantal autoverkopen en het aandeel van kleinere en/of zuinige auto’s daarin. De verwachting is dat het aantal verkopen in 2018 wat afneemt als gevolg van een verschuiving van de verkopen van 2016 naar 2017 vanwege anticipatie op de verlaging van het algemene bijtellingstarief voor de inkomstenbelasting. De ontvangsten uit de motorrijtuigenbelasting – waarvoor het gewicht van de in Nederland geregistreerde auto’s de grondslag vormt – nemen naar verwachting met 2,6 procent toe in 2018 door een groter wagenpark. De ontvangsten uit de overdrachtsbelasting blijven in 2018 ongeveer gelijk met een verwachte kleine toename van 0,3 procent toe. Deze lichte stijging volgt uit een verwachte daling van het aantal verkopen van bestaande woningen in 2018 met 4,3 procent ten opzichte van 2017, in combinatie met een prijsstijging van 5,0 procent. De totale WOZ-waarde van sociale huurwoningen vormt de grondslag van de verhuurderheffing. Voor 2018 nemen de ontvangsten uit de verhuurderheffing naar verwachting met 5,1 procent toe. Een groei van zowel het volume als de prijs van ingevoerde goederen zorgen voor een toename van de ontvangsten uit invoerrechten. De ontvangsten uit de belastingen op een milieugrondslag nemen met 0,4 procent toe. Deze ontwikkeling wordt gedomineerd door de energiebelasting die voor meer dan 90 procent bijdraagt aan de totale ontvangsten uit belastingen op een milieugrondslag. De grondslag van de energiebelasting is het elektriciteits- en gasverbruik. Tot slot nemen de ontvangsten uit de accijnzen in 2018 met 1,6 procent toe.

De endogene ontwikkeling van de directe belastingen en de premies volksverzekeringen – de belastingen op inkomen en vermogen – bedraagt 4,4 procent in 2018. De qua omvang belangrijkste directe belastingsoort is de loon- en inkomensheffing². Voor de ontwikkeling van de ontvangsten uit deze belastingsoort zijn vooral de verwachte loonontwikkeling, de ontwikkeling van de werkgelegenheid en de ontwikkeling van winsten van zelfstandigen van belang. De grondslag van de loon- en inkomensheffing wordt daarnaast ook beïnvloed door de omvang van de hypotheekrenteaftrek en pensioenpremies. De ontvangsten uit de loon- en inkomensheffing groeien in 2018 met 4,9 procent. Dat is met name het gevolg van een toename van de werkgelegenheid met 1,6 procent en hogere lonen (contractlonen + 2,0 procent, incidenteel loon + 0,9 procent). Ook groeien de ontvangsten uit de loon- en inkomensheffing in 2018 door een lagere hypotheekrenteaftrek en hogere winsten van IB-ondernemers (dat zijn ondernemers die belastingplichtig zijn voor de inkomstenbelasting). De vpb-ontvangsten komen in 2018 2,6 procent hoger uit dan in 2017 in lijn met geraamde groei van de bedrijfswinsten. In lijn met de hogere winsten in 2018 nemen de ontvangsten uit de dividendbelasting met 2,6 procent toe. Tot slot nemen de ontvangsten uit de schenk- en erfbelasting naar verwachting met 5,0 procent toe met name door stijgende huizenprijzen.

De ontvangsten uit de premies werknemersverzekeringen – waar ook de zorgpremies onder vallen – nemen met 4,6 procent toe in 2018. Onderliggend gaat het om een positieve ontwikkeling van de grondslag door hogere lonen en meer werkgelegenheid in combinatie met de ontwikkeling van de aan de zorguitgaven gekoppelde zorgpremies.

2.3.2 Het effect van beleidsmaatregelen op de belasting- en premieontvangsten

In 2018 nemen de belasting- en premieontvangsten met 0,8 miljard euro toe als gevolg van beleidsmaatregelen. In tabel 2.3.1 wordt het effect van de beleidsmaatregelen op de ontvangsten in 2018 per belastingsoort getoond. Dit is zowel beleid van vorige kabinetten met in 2018 nog een op- of neerwaarts effect op de inkomsten ten opzichte van 2017, als (nieuw) beleid van het huidige kabinet.

Bij de indirecte belastingen is de beleidsmatige mutatie per saldo 0,2 miljard euro. Het gaat om het saldo van een groot aantal maatregelen. Bij de belastingen op een milieugrondslag zorgt de in het Energieakkoord overeengekomen tariefsverhoging van de energiebelasting voor hogere ontvangsten in 2018 (+ 0,2 miljard euro). De aanscherping van de definitie van geneesmiddelen maakt onder andere onderdeel uit van het beleidsmatige effect bij de btw. Verschillende maatregelen uit de (budgetneutrale) Autobrief II zorgen voor beleidsmatig lagere ontvangsten uit de bpm en iets hogere ontvangsten uit de MRB.³

Als gevolg van beleidsmaatregelen nemen de ontvangsten uit de directe belastingen en premies volksverzekeringen met 1,2 miljard euro af in 2018. Het gaat om een saldo van vele maatregelen, voor een groot deel binnen de loon- en inkomensheffing. De beleidsmatige mutatie bij de loon- en inkomensheffing komt uit op – 1,1 miljard euro. Deze mutatie wordt vooral bepaald door het kaseffect (– 1,3 miljard euro) van het afschaffen en de mogelijkheid tot afkoop van het pensioen in eigen beheer (PEB). Na incidenteel fors hogere ontvangsten als gevolg deze maatregel in 2017 is vanaf 2018 sprake van het omgekeerde. Ook het koopkrachtpakket 2018 (– 0,1 miljard euro) met een verhoging van de ouderenkorting, een verlaging van de algemene heffingskorting en een verlaging van de alleenstaande-ouderenkorting maakt onderdeel uit van de beleidsmatige mutatie bij de loon- en inkomensheffing.

Beleidsmaatregelen zorgen voor een afname van de ontvangsten bij de vennootschapsbelasting in 2018 van – 0,1 miljard euro. Deze afname is een saldo van diverse maatregelen waaronder het effect van het aflopen van de liquiditeitsverruimende maatregelen voor bedrijven die in het verleden zijn genomen (– 0,3 miljard euro) en de al genoemde PEB-maatregel (+ 0,2 miljard euro). Onderdelen van het vpb-pakket ter invulling van de BEPS-taakstelling, met effecten in 2018, zijn onder andere de schijfverlenging van het de eerste tariefsschijf, het wijzigen van specifieke renteaftrekbeperkingen in de vpb en de aanpassing van de Innovatiebox.

Beleid met betrekking tot de premies werknemersverzekeringen leidt per saldo tot 1,8 miljard euro hogere ontvangsten in 2018. Daarvan betreft 1,7 miljard euro het effect van hogere zorgpremies die voor 2018 worden voorzien. De overige premies werknemersverzekeringen leiden in 2018 per saldo tot 0,1 miljard hogere ontvangsten.

In tabel 2.3.2 wordt de totale beleidsmatige mutatie in 2017 van 0,8 miljard uitgesplitst naar de opeenvolgende momenten waarop tot beleidmaatregelen is besloten zoals het Regeerakkoord, opeenvolgende Miljoenennota’s en tussentijdse beleidspakketten. Dit noemen we ook wel de «verticale mutaties» van de beleidsmatige ontwikkeling van de ontvangsten in 2018. Ook wordt zo inzichtelijk dat ook beleid van vòòr deze kabinetsperiode in 2018 nog budgettaire effecten heeft. Zo werkt bijvoorbeeld het effect van het aflopen van de verschillende liquiditeitsverruimende maatregelen voor bedrijven die in de jaren 2009, 2010 en 2011 zijn genomen nog door in 2018. Verder leidt het Begrotingsakkoord 2012 tot hogere ontvangsten in 2018 door maatregelen gericht op de woningmarkt en pensioenen.

Tabel 2.3.2 Verticale toelichting beleidsmutaties 2018 (op EMU-basis, in miljoenen euro's)

Beleid vorige kabinetten		– 189
	waarvan liquiditeitsverruiming bedrijven	– 325
	waarvan begrotingsakkoord 2012 (Lenteakkoord)	130
	waarvan overig	6
Beleid Regeerakkoord Rutte II		78
(ander) beleid nieuw meegenomen in MN2014		191
	waarvan energieakkoord	200
	waarvan overig	– 9
Beleid nieuw meegenomen in MN2015		– 93
Beleid nieuw meegenomen in MN2016		– 71
Beleid nieuw meegenomen in MN2017		2.545
	waarvan kaseffecten Pensioen in eigen beheer	– 1.075
	waarvan arbeidsmarktpakket	932
	waarvan aanpassingen kamerbehandeling BP2016	126
	waarvan aanpassingen kamerbehandeling BP2017	111
	waarvan vereenvoudigingswestsvoorstel 2017	– 131
	waarvan zorgpremies	2.592
	waarvan overig	– 11
Beleid nieuw meegenomen in MN2018		– 1.673
	waarvan uitstel arbeidsmarktpakket	– 787
	waarvan koopkrachtpakket 2018	– 92
	waarvan dekking zorgpremies bedrijfsleven	99
	waarvan zorgpremies	– 718
	waarvan overig	– 175
Totaal		787

Het Regeerakkoord zorgt voor 0,1 miljard euro hogere ontvangsten in 2018. Het gaat om de optelsom van een aantal kleinere maatregelen. Daar maken het beperken van het tarief van de hypotheekrenteaftrek en de terugsluis daarvan onderdeel van uit. Beleid verwerkt in de Miljoenennota’s van de jaren daarna heeft (ook) geen substantiële effecten op de ontvangsten in 2018, uitgezonderd de in het Energieakkoord opgenomen verhoging van de tarieven in de energiebelasting die verwerkt is in Miljoenennota 2014 (opgenomen in Belastingplan 2018).

Het beleid dat onder het kopje Miljoenennota 2017 is meegenomen bestaat onder andere uit de kaseffecten van het afschaffen en afkoop van het PEB (– 1,1 miljard) en mutaties bij de premies werknemersverzekeringen die onderdeel uitmaakten van het arbeidsmarktpakket (0,9 miljard euro)⁴. De aanpassingen van de oorspronkelijke Belastingplannen 2016 en 2017 leiden in 2018 leiden tot 0,2 miljard hogere ontvangsten. Het vereenvoudigingswetsvoorstel dat onderdeel uitmaakte van pakket Belastingplan 2017 zorgt in 2018 voor lagere ontvangsten (– 0,1 miljard euro) door verschillende kasschuiven. Ten slotte is in Miljoenennota 2017 de verwachte beleidsmatige ontwikkeling van de zorgpremies in 2018 geraamd op 2,6 miljard euro.

Beleid dat voor het eerst tot uiting komt in Miljoenennota 2018 is onder meer het (gedeeltelijke) uitstel van het arbeidsmarktpakket door het controversieel verklaren van de maatregel compensatie transitievergoeding bij ontslag wegens langdurige arbeidsongeschiktheid. Daardoor komen de premies werknemersverzekeringen beleidsmatig lager uit (– 0,8 miljard euro). Het koopkrachtpakket 2018 zorgt per saldo voor 0,1 miljard euro lagere ontvangsten. Ten slotte is de verwachte ontwikkeling van de zorgpremies in 2018 met 0,7 miljard euro neerwaarts bijgesteld ten opzichte van de verwachting daarover bij de vorige Miljoenennota.

Tabel 2.3.3 Budgettair effect van belasting- en premiemaatregelen 2018 (in miljoenen euro's)

	Belastingen en premies op EMU-basis	Belastingen en premies op transactiebasis	Lastenontwikkeling
Zorgpremies (nominale premie + IAB)	1.713	1.713	1.713
Zorgtoeslag	0	0	– 635
Sectorfondspremies	60	60	60
Totaal PEB	– 1.084	– 1.668	– 6
Liquiditeitsverruimende maatregelen	– 327	– 346	– 2
Participatie- en inkomensbeleid	– 10	– 10	– 10
Milieu- en autobelastingen	206	207	207
Pensioengerelateerde maatregelen	96	96	96
btw	27	27	– 16
Budgetsystematiek WBSO	42	42	0
SDE+	0	0	396
Overig	64	– 102	– 141
Totaal	787	19	1.662

In tabel 2.3.3 wordt een relatie gelegd tussen het effect van beleidsmaatregelen op de belasting- en premieontvangsten op EMU-basis⁵, het effect daarvan op transactiebasis en het effect op de lastenontwikkeling zoals relevant voor het inkomstenkader in 2018⁶. Voor de belasting- en premieontvangsten op EMU-basis, die relevant zijn voor het EMU-saldo, gaat het voor de meeste belastingsoorten om de één-maands-verschoven-kasontvangsten. Bij de ontvangsten op transactiebasis wordt – in dit geval – het beleid toegerekend aan het jaar waarin de daadwerkelijke economische transactie waaruit het effect op de ontvangsten volgt zich voordoet. Daarop sluit het op de lastenontwikkeling gebaseerde inkomstenkader zoveel mogelijk aan. Een van de uitzonderingen daarop vormen maatregelen met intertemporele (kas)effecten. Daar is bijvoorbeeld sprake van bij het afschaffen (in combinatie met afkoop) van het pensioen in eigen beheer. De incidenteel hogere ontvangsten in 2017 leiden tot een neerwaartse mutatie in 2018 op EMU- en transactiebasis, maar beïnvloeden de beleidsmatige lastenontwikkeling in 2018 niet.⁷ Voor liquiditeitsverruimende maatregelen voor bedrijven uit de jaren 2009 tot en met 2011 – die in 2018 tot lagere belastingontvangsten leiden – geldt hetzelfde.⁸ Een ander verschil ontstaat door de zorgtoeslag. Vanwege de directe koppeling met de nominale premie is de zorgtoeslag wel relevant voor de beleidsmatige lastenontwikkeling, terwijl dit geen belasting- en premieontvangsten betreft. Dat geldt ook voor de SDE+. Verschillen tussen de effecten op EMU- en transactiebasis ontstaan hoofdzakelijk door de duur van het aanslag- en aangifteproces van sommige belastingsoorten. Daardoor ontstaat een vertraging bij de ontvangsten op EMU-basis.

2.4 Meerjarige ontvangstenraming

De ontwikkeling van de belasting- en premieontvangsten voor de periode 2017–2021 is weergegeven in tabel 2.4.1. De ramingen voor 2017 en 2018 zijn in voorgaande paragrafen toegelicht.

Tabel 2.4.1. Meerjarige belasting- en premieraming (in miljarden euro's)

		2017	2018	2019	2020	2021
Totaal belasting- en premieontvangsten op EMU-basis		270,2	282,5	294,9	306,3	317,5
	waarvan belastingen op kasbasis	166,8	169,4	178,6	187,3	194,3

2.5 De belastingraming 2017-2018

Tabel 2.5.1 bevat een gedetailleerd overzicht van de raming van de belasting- en premieontvangsten 2017 en 2018 op EMU-basis.

Tabel 2.5.1 Overzicht van belasting- en premieontvangsten 2017 – 2018 (in miljoenen euro's)

	Vermoedelijke uitkomsten 2017	Ontwerpbegroting 2018
Indirecte belastingen	83.757	87.186
Invoerrechten	3.209	3.389
Omzetbelasting	50.197	52.814
Belasting op personenauto's en motorrijwielen	1.876	1.793
Accijnzen	11.709	11.891
– Accijns van lichte olie	4.291	4.322
– Accijns van minerale oliën, anders dan lichte olie	3.874	3.968
– Tabaksaccijns	2.442	2.487
– Alcoholaccijns	313	310
– Bieraccijns	441	449
– Wijnaccijns	348	355
Belastingen van rechtsverkeer	5.162	5.265
– Overdrachtsbelasting	2.748	2.755
– Assurantiebelasting	2.414	2.510
Motorrijtuigenbelasting	4.026	4.143
Belastingen op een milieugrondslag	5.008	5.228
– Afvalstoffenbelasting	87	90
– Energiebelasting	4.643	4.857
– Waterbelasting	278	282
– Brandstoffenheffingen	0	0
Verbruiksbelasting van alcoholvrije dranken e.a.	263	267
Belasting op zware motorrijtuigen	170	174
Verhuurderheffing	1.664	1.750
Bankbelasting	473	473
Directe belastingen	83.701	82.922
Inkomstenbelasting kas	– 2.315	– 3.510
Loonbelasting kas	59.157	58.944
Dividendbelasting	3.212	3.250
Kansspelbelasting	503	540
Vennootschapsbelasting	21.292	21.768
– Gassector kas	200	150
– Niet-gassector kas	21.092	21.618
Erf- en schenkbelasting	1.850	1.931
Overige Belastingontvangsten	194	183
– Belasting- en premieontvangsten Caribisch Nederland	154	157
Totaal belastingen	167.652	170.291
Premies volksverzekeringen (EMU)	41.945	47.116
Premies werknemersverzekeringen	60.587	65.117
– waarvan zorgpremies	36.680	38.547
Totaal belasting- en premieontvangsten op EMU-basis	270.184	282.525

Tabel 2.5.2 bevat een gedetailleerd overzicht van de raming van de belasting- en premieontvangsten 2017 en 2018 op kasbasis met op de laatste regels de aansluiting naar de totaalraming op EMU-basis.

Tabel 2.5.2. Overzicht van belasting- en premieontvangsten 2017 – 2018 (in miljoenen euro's)

	Vermoedelijke uitkomsten 2017	Ontwerpbegroting 2018
Indirecte belastingen	83.296	86.443
Invoerrechten	3.195	3.375
Omzetbelasting	49.757	52.133
Belasting op personenauto's en motorrijwielen	1.888	1.798
Accijnzen	11.711	11.875
– Accijns van lichte olie	4.283	4.318
– Accijns van minerale oliën, anders dan lichte olie	3.880	3.962
– Tabaksaccijns	2.440	2.482
– Alcoholaccijns	314	311
– Bieraccijns	446	449
– Wijnaccijns	349	355
Belastingen van rechtsverkeer	5.123	5.246
– Overdrachtsbelasting	2.700	2.743
– Assurantiebelasting	2.423	2.503
Motorrijtuigenbelasting	4.039	4.129
Belastingen op een milieugrondslag	5.015	5.224
– Afvalstoffenbelasting	86	89
– Energiebelasting	4.651	4.853
– Waterbelasting	278	282
– Brandstoffenheffingen	0	0
Verbruiksbelasting van alcoholvrije dranken e.a.	263	266
Belasting op zware motorrijtuigen	167	173
Verhuurderheffing	1.664	1.750
Bankbelasting	473	473
Directe belastingen	83.345	82.812
Inkomstenbelasting kas	– 2.315	– 3.510
Loonbelasting kas	58.805	58.836
Dividendbelasting	3.212	3.250
Kansspelbelasting	500	538
Vennootschapsbelasting	21.292	21.768
– Gassector kas	200	150
– Niet-gassector kas	21.092	21.618
Erf- en schenkbelasting	1.850	1.931
Overige Belastingontvangsten	184	183
– Belasting- en premieontvangsten Caribisch Nederland	154	157
Totaal belastingen	166.826	169.438
Premies volksverzekeringen kas	41.920	46.909
Premies werknemersverzekeringen	60.587	65.117
– waarvan zorgpremies	36.680	38.547
Aansluiting naar EMU-basis	851	1.060
Totaal belasting- en premieontvangsten op EMU-basis	270.184	282.525

3. EMU-saldo

Tabel 3.1 EMU-saldo (in miljoenen euro, + is overschot)

		2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022	bron
1	Belasting- en premieontvangsten	258.829	270.184	282.525	294.872	306.318	317.507	329.111	Tabel 2.4.1
2	Totale netto-uitgaven	265.370	269.509	283.937	296.213	309.114	321.350	335.134	Tabel 1.1
3	Af: niet EMU-saldo relevante uitgaven	– 5.399	– 9.827	– 10.572	– 12.852	– 16.786	– 19.799	– 22.802	Tabel 3.2
4	Bij: Kas-transverschillen en overige posten	3.176	– 4.647	– 1.369	– 743	– 890	– 1.086	– 1.123	Tabel 3.3
5	Bij: EMU-saldo decentrale overheden	539	– 1.819	– 1.719	– 1.564	– 1.564	– 1.564	– 1.629	Tabel 3.7
6	EMU-saldo collectieve sector (1-2-3+4+5)	2.573	4.036	6.072	9.205	11.537	13.307	14.027

Tabel 3.1 geeft het EMU-saldo van de hele collectieve sector weer. Dit EMU-saldo (ook wel begrotingssaldo genoemd) is de optelsom van alle inkomsten en uitgaven van de rijksoverheid en de decentrale overheden. De inkomsten en uitgaven van de rijksoverheid zijn in meer detail te vinden in bijlage 1 en bijlage 2. Om tot het EMU-saldo te komen moeten hier nog een paar correcties op worden toegepast: sommige uitgaven tellen niet mee voor het EMU-saldo (zie tabel 3.2) en voor sommige posten telt een ander bedrag mee voor het EMU-saldo dan in de Rijksbegroting (op kasbasis) is opgenomen (zie tabel 3.3).

Tabel 3.2 Uitgaven niet-relevant voor het EMU-saldo (in miljoenen euro, + is uitgave)

	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
Rente-ontvangsten swaps	– 1.086	– 1.217	– 1.534	– 1.832	– 1.817	– 1.697	– 1.304
Opbrengst beëindigen renteswaps	– 5.371	– 1.317	0	0	0	0	0
Studieleningen	1.917	1.862	2.041	2.012	2.158	2.344	2.507
Netto-verkoop staatsbezit	– 3.233	– 3.182	350	280	0	0	0
Diverse leningen	212	290	275	129	83	77	– 31
Rijksbijdragen aan de sociale fondsen	20.098	19.329	18.446	18.299	18.426	18.645	18.995
Rente sociale fondsen	0	– 14	– 27	7	66	131	118
Kasbeheer	– 7.010	– 5.883	– 8.970	– 6.038	– 2.127	300	2.520
Overig	– 129	– 41	– 11	– 5	– 2	– 2	– 3
Totaal	5.399	9.827	10.572	12.852	16.786	19.799	22.802

De uitgaven die wel op de Rijksbegroting staan, maar die niet meetellen voor het EMU-saldo staan vermeld in tabel 3.2. Wat er wel en niet meetelt voor het EMU-saldo is vastgesteld door Eurostat. Financiële transacties zoals het verstrekken van (studie)leningen of het verkopen van staatsbezit zijn meestal niet relevant voor het EMU-saldo. Ook de rente ontvangen op renteswaps en de verkoop ervan tellen niet mee. De rijksbijdrage en rente van het Rijk aan de sociale fondsen zijn niet relevant, omdat dit een transactie is tussen twee onderdelen van de collectieve sector: de uitgave van het Rijk is een ontvangst voor de sociale fondsen. Ook de post kasbeheer is een transactie binnen de collectieve sector, deze bestaat uit de toe- of afname van het geld dat de deelnemers aan schatkistbankieren bij het Rijk aanhouden.

Tabel 3.3 Kas-transverschillen en overige posten (in miljoenen euro, + is EMU-saldoverbeterend)

	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
KTV gasbaten	273	100	– 50	50	0	0	0
KTV EU-afdrachten	2.651	– 3.094	0	0	0	0	0
KTV LIV/LKV	0	– 493	– 441	0	0	0	0
KTV OV-jaarkaart	791	– 747	– 44	0	0	0	0
KTV Defensie	– 51	0	0	0	0	0	0
Overige kas-transverschillen	– 489	– 379	– 99	– 64	72	35	31
Mutatie begrotingsreserves	– 34	– 334	– 166	0	0	0	0
EMU-saldo agentschappen en rest centrale overheid	150	0	0	0	0	0	0
Overig	21	0	0	0	0	0	0
Subtotaal Rijk	3.312	– 4.947	– 800	– 14	72	35	31
Eigen risico dragers WGA/ZW	328	365	370	391	413	434	456
Zorgbemiddelingskosten	– 246	– 65	– 939	– 1.120	– 1.374	– 1.555	– 1.610
Overig	– 217	0	0	0	0	0	0
Subtotaal sociale fondsen	– 136	300	– 569	– 729	– 962	– 1.121	– 1.154
Totaal	3.176	– 4.647	– 1.369	– 743	– 890	– 1.086	– 1.123

Tabel 3.3 geeft de posten weer die wel meetellen voor het EMU-saldo, maar die niet, of niet op dezelfde manier in de Rijksbegroting staan. Voor een deel ervan geldt dat voor het EMU-saldo wordt gerekend met de uitgaven en ontvangsten op transactiebasis, terwijl de Rijkbegroting op kasbasis wordt opgesteld. Om tot het EMU-saldo te komen moet daarom bovenop de uitgave of ontvangst op kasbasis ook nog een kas-transverschil worden meegeteld. Daarnaast is er een aantal posten die niet op de Rijkbegroting staan, zoals bijvoorbeeld het positieve of negatieve saldo van agentschappen, en de kosten van zorgverzekeraars.

Tabel 3.4 Opbouw EMU-saldo collectieve sector (in miljoenen euro, – is tekort)

	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
EMU-saldo Rijk	– 5.357	1.589	– 256	5.791	11.713	15.177	18.344
EMU-saldo sociale fondsen	7.391	4.266	8.047	4.977	1.388	– 306	– 2.689
EMU-saldo decentrale overheden	539	– 1.819	– 1.719	– 1.564	– 1.564	– 1.564	– 1.629
EMU-saldo collectieve sector	2.573	4.036	6.072	9.205	11.537	13.307	14.027
EMU-saldo collectieve sector (in procenten bbp)	0,4	0,6	0,8	1,2	1,4	1,6	1,6

Tabel 3.4 geeft de verdeling van het EMU-saldo over de verschillende onderdelen van de collectieve sector. In tabel 3.5 tot en met tabel 3.7 wordt het EMU-saldo per onderdeel verder toegelicht.

Tabel 3.5 EMU-saldo Rijk (in miljoenen euro, – is uitgave / tekort)

	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022	bron
Belastingontvangsten	156.399	167.652	170.291	179.357	188.082	195.107	202.395
Netto begrotingsgefinancierde uitgaven	– 150.369	– 151.629	– 161.900	– 168.098	– 174.736	– 180.988	– 187.771	Tabel 1.1
Af: niet EMU-saldo relevante uitgaven	5.399	9.827	10.572	12.852	16.786	19.799	22.802	Tabel 3.2
Betaalde rijksbijdrage en rente aan sociale fondsen	– 20.098	– 19.315	– 18.419	– 18.306	– 18.492	– 18.777	– 19.113	Tabel 3.2
Kas-transverschillen en overige posten Rijk	3.312	– 4.947	– 800	– 14	72	35	31	Tabel 3.3
EMU-saldo Rijk (centrale overheid)	– 5.357	1.589	– 256	5.791	11.713	15.177	18.344

Tabel 3.6 EMU-saldo sociale fondsen (in miljoenen euro, – is uitgave / tekort)

	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022	bron
Premie-ontvangsten	102.429	102.531	112.233	115.515	118.236	122.400	126.716
Ontvangen rijksbijdragen en rente	20.098	19.315	18.419	18.306	18.492	18.777	19.113	Tabel 3.2
Premiegefinancierde uitgaven	– 115.001	– 117.880	– 122.037	– 128.115	– 134.378	– 140.362	– 147.364	Tabel 1.1
Eigen risico dragers WGA/ZW	328	365	370	391	413	434	456	Tabel 3.3
Zorgbemiddelingskosten	– 246	– 65	– 939	– 1.120	– 1.374	– 1.555	– 1.610	Tabel 3.3
Overige uitgaven	– 217	0	0	0	0	0	0	Tabel 3.3
EMU-saldo sociale fondsen	7.391	4.266	8.047	4.977	1.388	– 306	– 2.689

Tabel 3.7 EMU-saldo decentrale overheden (in miljoenen euro, – is uitgave / tekort)

	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
Belastinginkomsten	9.812	10.110	10.412	10.694	11.005	11.314	11.624
Rijksbijdragen	74.469	73.047	75.017	76.836	79.012	81.363	83.714
Overige inkomsten	13.930	13.937	14.120	14.272	14.447	14.594	14.675
Uitgaven decentrale overheden	– 97.672	– 98.913	– 101.267	– 103.365	– 106.028	– 108.835	– 111.642
EMU-saldo decentrale overheden	539	– 1.819	– 1.719	– 1.564	– 1.564	– 1.564	– 1.629

Tabel 3.8 Historisch overzicht EMU-saldo (in miljarden euro, – is tekort)

	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007
EMU-saldo	– 1,7	– 10,3	– 15,3	– 9,0	– 1,4	1,2	1,3
BBP	477	495	507	524	546	579	613
EMU-saldo (in procenten bbp)	– 0,3	– 2,1	– 3,0	– 1,7	– 0,3	0,2	0,2

	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014
EMU-saldo	1,4	– 33,5	– 31,5	– 27,6	– 25,1	– 15,5	– 15,0
BBP	639	618	632	643	645	653	663
EMU-saldo (in procenten bbp)	0,2	– 5,4	– 5,0	– 4,3	– 3,9	– 2,4	– 2,3

	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021
EMU-saldo	– 14,0	2,6	4,0	6,1	9,2	11,5	13,3
BBP	683	703	733	764	789	816	844
EMU-saldo (in procenten bbp)	– 2,1	0,4	0,6	0,8	1,2	1,4	1,6

4. EMU-schuld

Tabel 4.1 Financieringssaldo rijksoverheid (in miljoenen euro, – is kasuitgave / kastekort)

	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022	bron
Belastinginkomsten (kasbasis)	154.708	166.826	169.438	178.560	187.275	194.284	201.532	Tabel 2.4.1
Netto begrotingsgefinancierde uitgaven	– 150.369	– 151.629	– 161.900	– 168.098	– 174.736	– 180.988	– 187.771	Tabel 1.1
Af: kas-transverschil rentelasten	– 1.183	– 1.110	– 960	– 940	– 730	– 630	– 470
Mutatie begrotingsreserves	– 34	– 334	– 166	0	0	0	0
Mutatie derdenrekeningen	1.724	0	0	0	0	0	0
Overbruggingskrediet Fortis/ABN Amro	950	0	0	0	100	250	0
Financieringssaldo rijksoverheid	5.796	13.753	6.413	9.522	11.909	12.916	13.291

Tabel 4.1 geeft het financieringstekort van het Rijk. Het financieringstekort is het bedrag dat het Rijk op kasbasis in een jaar tekort komt, of over heeft. Het financieringstekort is daarmee dus ook het bedrag dat in een jaar extra moet worden geleend of, bij een overschot, waarmee schulden kunnen worden afgelost. Waar het EMU-saldo een begrip op transactiebasis is, is het financieringstekort dus op kasbasis. Dat betekent dat naast de belastingontvangsten en de uitgaven op de begrotingen er nog een tweetal correcties moet worden toegepast. Allereerst is dat de rente op de staatsschuld: deze staan in de rijksbegroting op transactiebasis, terwijl voor het financieringstekort alleen de kasuitgaven meetellen. Daarnaast wordt geld storten in (of opnemen uit) een begrotingsreserve op de begroting gezet als uitgave of ontvangst, terwijl het geld niet daadwerkelijk de schatkist verlaat of binnenkomt.

Tabel 4.2 Opbouw EMU-schuld collectieve sector (in miljoenen euro, – is kasuitgave / kastekort)

	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022	bron
EMU-schuld begin jaar	441.401	434.205	421.371	415.777	406.920	396.574	385.222
Financieringssaldo rijksoverheid	– 5.796	– 13.753	– 6.413	– 9.522	– 11.909	– 12.916	– 13.291	Tabel 4.1
EMU-saldo decentrale overheden	– 539	1.819	1.719	1.564	1.564	1.564	1.629	Tabel 3.4
EMU-saldo rest centrale overheid	164	0	0	0	0	0	0
Schatkistbankieren decentrale overheden	162	– 900	– 900	– 900	0	0	0
SNS/Propertize	– 2.350	0	0	0	0	0	0
Overig	1.163	0	0	0	0	0	0
EMU-schuld einde jaar	434.205	421.371	415.777	406.920	396.574	385.222	373.560
EMU-schuldquote (in procenten bbp)	61,8	57,5	54,4	51,6	48,6	45,6	42,8

Het financieringssaldo werkt een-op-een door in de staatsschuld. Voor een financieringstekort moet immers geleend worden, terwijl een overschot gebruikt kan worden om schulden af te lossen. Tabel 4.2 geeft de ontwikkeling van de EMU-schuld weer. De EMU-schuld betreft de hele collectieve sector, dus ook het tekort van decentrale overheden heeft invloed op de EMU-schuld.

Tabel 4.3 Opbouw EMU-schuldquote (in procenten bbp)

	2016	2017	2018	2019	2020	2021	2022
EMU-schuldquote begin jaar	64,6	61,8	57,5	54,4	51,6	48,6	45,6
Noemereffect bbp	– 1,8	– 2,6	– 2,3	– 1,7	– 1,7	– 1,6	– 1,5
Financieringssaldo rijksoverheid	– 0,8	– 1,9	– 0,8	– 1,2	– 1,5	– 1,5	– 1,5
EMU-saldo decentrale overheden	– 0,1	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2	0,2
EMU-saldo rest centrale overheid	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0
Schatkistbankieren decentrale overheden	0,0	– 0,1	– 0,1	– 0,1	0,0	0,0	0,0
SNS/Propertize	– 0,3	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0
Overig	0,2	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0	0,0
EMU-schuldquote einde jaar	61,8	57,5	54,4	51,6	48,6	45,6	42,8

Tabel 4.3 bevat de ontwikkeling van de EMU-schuldquote (de EMU-schuld in verhouding tot het bbp). Behalve het begrotingstekort of -overschot heeft ook de ontwikkeling van het bbp zelf invloed op de schuldquote, dit is weergegeven als het noemereffect.

Tabel 4.4 Historisch overzicht EMU-schuld (in miljarden euro)

	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007
EMU-schuld	234	240	251	261	268	259	262
BBP	477	495	507	524	546	579	613
EMU-schuld (in procenten bbp)	49,1	48,4	49,6	49,8	49,2	44,7	42,7

	2008	2009	2010	2011	2012	2013	2014
EMU-schuld	350	351	374	396	428	443	451
BBP	639	618	632	643	645	653	663
EMU-schuld (in procenten bbp)	54,7	56,8	59,3	61,6	66,3	67,8	68,0

	2015	2016	2017	2018	2019	2020	2021
EMU-schuld	441	434	421	416	407	397	385
BBP	683	703	733	764	789	816	844
EMU-schuld (in procenten bbp)	64,6	61,8	57,5	54,4	51,6	48,6	45,6

5. Overheidsbalans

Tabel 5.1 Overheidsbalans (in miljarden euro’s)¹

			2013	2014	2015	2016
Activa			838	816	785	728
	Niet-financiële activa		599	568	545	484
		Vaste activa	405	407	406	407
		Olie- en gasreserves	155	124	103	41
		Grond	39	36	37	35
	Financiële activa		239	248	240	244
		Aandelen en overige deelnemingen	90	89	95	100
		Leningen	68	68	63	58
		Handelskredieten, transitorische posten	45	47	45	52
		Schuldbewijzen	14	10	9	8
		Chartaal geld en deposito's	11	10	10	10
		Financiële derivaten	10	24	18	16
Passiva			838	816	785	728
	Financiële passiva		500	538	529	529
		Schuldbewijzen	378	417	403	404
		Leningen	93	92	92	89
		Handelskredieten, transitorische posten	28	29	33	32
		Deposito's	1	1	2	4
	Vermogenssaldo		337	277	255	199

1 Bron: StatLine website CBS (2016 betreft voorlopige cijfers). Op de StatLine website van het CBS is ook informatie te vinden over de waardering van de posten.

De overheidsbalans geeft de balans van de collectieve sector weer en biedt zo inzicht in het totaal van bezittingen, schulden en het vermogen van de centrale overheid, decentrale overheden en de sociale verzekeringsinstellingen als geheel. De bezittingen, de zogenoemde activa, bestaan uit financiële activa zoals uitgezette leningen en niet-financiële activa zoals wegen en gebouwen. De passivazijde van de balans bestaat uit de schulden en het vermogen.

De overheidsbalans is een foto van het nettovermogen van de overheid op een bepaalde datum. Toekomstige rechten en verplichtingen als toekomstige belastingopbrengsten en AOW-verplichtingen ontbreken.

Het Financieel Jaarverslag van het Rijk (FJR) bevatte tot en met de terugblik op 2012 een staatsbalans. Deze staatsbalans presenteerde voor de meeste jaren een negatief vermogen. De rijksoverheid gaat namelijk vaak schulden aan, maar de daaruit volgende bezittingen zijn voor een groot deel elders in de collectieve sector ondergebracht, zoals bij decentrale overheden, zelfstandige bestuursorganen en scholen. De staatsbalans gaf daarmee een onvolledig beeld van de positie van de overheid. In tegenstelling tot de staatsbalans laat de overheidsbalans wel een volledig beeld zien.

In de overheidsbalans is te zien dat er tussen 2013 en 2016 een dalend positief vermogen is.

Toelichting posten overheidsbalans

Activa

De activa, oftewel bezittingen, bestaan uit niet-financiële activa en financiële activa. De niet-financiële activa zijn objecten die een economische waarde hebben. In de praktijk komt dit neer op alle (niet-financiële) objecten die verkocht kunnen worden.

In de schuldcijfers die elders in de Miljoenennota zijn opgenomen, zijn de bezittingen niet verwerkt. De overheidsschuld is namelijk een brutoschuldbegrip. Dit betekent dat (financiële) bezittingen van de overheid – bijvoorbeeld de staatsdeelnemingen in Schiphol of de Nederlandse Spoorwegen – niet in mindering worden gebracht op de uitstaande schulden. De achterliggende reden voor het hanteren van een brutoschuldbegrip is dat het arbitrair is welke bezittingen wel en welke niet moeten worden meegeteld. Ook is het moeilijk om de exacte waarde van bezittingen op een eenduidige manier vast te stellen en bovendien zijn veel bezittingen niet of slecht liquide te maken.

De grootste niet-financiële post bestaat uit de vaste activa. Hierbinnen vormen de grond-, weg- en waterbouwkundige werken van Nederland veruit de grootste post. Een andere grote post zijn de olie- en gasreserves. Dit betreft zowel reserves die nog niet zijn gewonnen als gewonnen reserves die zijn opgeslagen. Deze reeks is voornamelijk in waarde gedaald door de lagere marktprijs voor gas waardoor de huidige gasreserves minder waard zijn. Daarnaast wordt gas ook over een langere periode gewonnen. Doordat toekomstige aardgasbaten lager worden gewaardeerd dan huidige, vermindert dit ook de waarde van de huidige gasreserves.

De post financiële activa bestaat uit alle financiële bezittingen van de overheid. Het gaat bijvoorbeeld om aandelen van de overheid in ondernemingen en leningen aan financiële instellingen.

Passiva

De passivakant van een balans laat zien hoe de bezittingen zijn gefinancierd en hoe groot het vermogen is. De waarde van de financiële passiva is in 2016 vrijwel gelijk gebleven.

Het vermogen is het saldo van bezittingen (activa) en schulden (financiële passiva). Bij een positief vermogen zijn de bezittingen groter dan de schulden. In 2016 is er sprake van een positief vermogen van 199 miljard euro. Wel is het vermogen in dit jaar gedaald. Deze daling wordt vooral veroorzaakt door de eerder genoemde lagere huidige waarde van gasreserves.

6. Fiscale regelingen

6.1 Inleiding

Deze bijlage geeft een overzicht van het budgettaire belang van fiscale regelingen die de belastingopbrengst verminderen.⁹ Tot vorig jaar werden in deze bijlage alleen de fiscale regelingen opgenomen die voldeden aan de strikte definitie van een belastinguitgave. Met ingang van deze Miljoenennota vervalt het begrip «belastinguitgave». In het rapport van de studiegroep Begrotingsruimte is aandacht besteed aan de fiscale regelingen.¹⁰ Het rapport bevat de aanbeveling om voortaan geen onderscheid meer te maken tussen belastinguitgaven en andere inkomstenbeperkende regelingen. Niet de exacte definitie van een belastinguitgave, maar het budgettaire en beleidsmatige belang van een regeling is relevant. In lijn met dit advies zijn vorig jaar in de Miljoenennota in een aparte tabel in deze bijlage ruim twintig extra fiscale regelingen opgenomen die voldoen aan de criteria van budgettaire en beleidsmatige relevantie. Dit jaar zijn opnieuw circa twintig regelingen op grond van deze criteria toegevoegd aan het overzicht. Met ingang van deze Miljoenennota 2018 zijn de tabellen geïntegreerd. Ook worden vanaf dit jaar, uit het oogpunt van budgettaire en beleidsmatige relevantie, regelingen die verplicht zijn op basis van Europese wet- en regelgeving of een budgettair belang van minder dan € 5 miljoen hebben, niet meer in het budgettaire overzicht opgenomen.¹¹ Deze regelingen blijven wel opgenomen in de bijlage «Toelichting op de fiscale regelingen» bij de Miljoenennota. De essentie van de nieuwe opzet is dat enerzijds transparantie wordt geboden en verantwoording wordt afgelegd, en anderzijds de beschikbare capaciteit gericht wordt ingezet om in te spelen op de informatiebehoefte van het parlement.

In de volgende paragraaf worden de belangrijkste ontwikkelingen in het budgettaire belang van de fiscale regelingen samengevat. Het budgettaire overzicht van de fiscale regelingen is opgenomen in paragraaf 6.3. De drie daaropvolgende paragrafen maken inzichtelijk welke factoren bijdragen aan opvallende ontwikkelingen in het budgettaire belang. Paragraaf 6.4 gaat in op de budgettaire effecten van de beleidsmaatregelen die in het Belastingplanpakket 2018 worden aangekondigd en de overige maatregelen die zijn genomen sinds de vorige Miljoenennota. Paragraaf 6.5 behandelt de belangrijkste endogene ontwikkelingen in het gebruik van regelingen. Paragraaf 6.6 licht toe welke technische ramingsbijstellingen zijn gemaakt ten opzichte van de vorige Miljoenennota. Tot slot worden in paragraaf 6.7 de evaluaties in het fiscale domein gemeld die sinds de Miljoenennota 2017 zijn afgerond en de evaluaties die gepland staan voor de periode 2017–2021.

Een toelichting op de regelingen – bestaande uit een beschrijving van de regeling en een weergave van de doelstelling, de ramingsgrond, het Ministerie dat verantwoordelijk is voor het beleidsterrein waar de regeling betrekking op heeft, een verwijzing naar de laatst uitgevoerde evaluatie en het beoogde jaar van afronding van de volgende evaluatie – is beschikbaar in de bijlage «Toelichting op de fiscale regelingen». Daarin staat ook een tabel met de uitsplitsing van de ontwikkeling van het budgettaire belang tussen 2017 en 2018 in een beleidsmatig deel en een endogeen deel.

6.2 Belangrijkste ontwikkelingen in het budgettaire belang van fiscale regelingen

Over het algemeen is sprake van een beheerste groei van de budgettaire omvang van de fiscale regelingen tussen 2013 en 2018. Hierop zijn enkele uitzonderingen, op het gebied van de eigen woning, de innovatiebox, de 30%-regeling, de salderingsregeling in de energiebelasting en de fiscale regelingen voor nulemissievoertuigen (zie paragraaf 6.5). Bij de fiscale regelingen voor de eigen woning spelen meerdere factoren een rol, maar daalt per saldo het budgettaire belang, met name doordat de hypotheekrenteaftrek € 3,7 miljard krimpt als gevolg van de dalende rente. Het geraamde budgettaire belang van de innovatiebox neemt sterk toe, deels doordat uit de aangiftecijfers een grondslagstijging blijkt en deels doordat grotendeels dezelfde ontwikkeling wordt verondersteld als de ontwikkeling van de vennootschapsbelastingopbrengsten, die door de economische groei met name in 2016 aanzienlijk groeien. Het gebruik van de 30%-regeling neemt sterk toe en de regeling is afgelopen jaar geëvalueerd (zie paragraaf 6.7). De 30%-regeling is volgens de onderzoekers doeltreffend en doelmatig en eventuele beleidsconclusies zijn aan het volgende kabinet gelaten. Ook de salderingsregeling in de energiebelasting kent een aanzienlijk groeiend aantal gebruikers en is recent geëvalueerd. De salderingsregeling blijkt een relatief dure regeling per ton vermeden CO₂-uitstoot en naar aanleiding daarvan heeft het kabinet in juli een onderzoek naar verschillende varianten van stimulering van lokale hernieuwbare energie naar de Tweede Kamer gestuurd. Het budgettaire belang van de fiscale regelingen ter stimulering van nulemissievoertuigen loopt op door het stijgende aantal van deze voertuigen. De Wet uitwerking Autobrief II, waarin deze stimulering is vormgegeven, wordt in 2018 geëvalueerd.

6.3 Overzicht van het budgettaire belang van fiscale regelingen

Tabel 6.3.1 geeft inzicht in het budgettaire belang van fiscale regelingen van 2013 tot en met 2018. De laatste kolom geeft de gemiddelde jaarlijkse procentuele groei weer tussen 2013 en 2018. De groei kan zowel het gevolg zijn van beleidsmaatregelen als van endogene ontwikkelingen in het gebruik van de regeling.

Tabel 6.3.1. Fiscale regelingen 2013–2018, budgettair belang op transactiebasis in lopende prijzen (x € miljoen)¹

		2013	2014	2015	2016	2017	2018	Gemiddeld % groei ’13-’18[2]
	Persoonsgebonden aftrek
Aftrek voor scholingsuitgaven (studiekosten)		225	237	228	206	212	218	– 0,6%
Giftenaftrek inkomstenbelasting		345	339	339	356	362	367	1,2%
Aftrek specifieke zorgkosten		330	284	282	282	282	282	– 3,1%
Aftrek kosten monumentenpanden		54	58	56	56	57	58	1,3%
Onderhoudsverplichtingen aftrek		nb	338	336	336	336	336	– 0,1%
Belaste ontvangen alimentatie		nb	– 198	– 201	– 201	– 201	– 201	0,4%
	Inkomensvoorzieningen
Pensioen niet-belaste premie		19.909	19.745	17.390	17.423	19.178	19.686	– 0,2%
Pensioen belaste uitkering		– 11.732	– 12.317	– 12.941	– 12.797	– 13.175	– 13.449	2,8%
Pensioen vrijstelling box 3		5.767	5.961	7.185	7.183	7.288	7.427	5,2%
FOR aftrek		159	165	157	159	160	162	0,3%
FOR belaste uitkering		– 114	– 111	– 108	– 104	– 101	– 100	– 2,6%
Lijfrente premieaftrek		nb	532	496	501	549	565	1,5%
Lijfrente belaste uitkering		nb	– 348	– 387	– 383	– 394	– 402	3,7%
Lijfrente vrijstelling box 3		nb	168	215	215	218	222	7,2%
Arbeidsongeschiktheidsverzekering premieaftrek		nb	536	521	524	574	591	2,5%
Arbeidsongeschiktheidsverzekering belaste uitkering		nb	– 417	– 406	– 414	– 460	– 476	3,3%
Reisaftrek OV		nb	10	9	10	10	10	0,0%
Middelingsregeling^3		83	93	92	86	86	86	0,7%
	(Eigen) woning
Hypotheekrenteaftrek		13.818	13.492	12.989	11.944	10.648	10.121	– 6,0%
Aftrek financieringskosten eigen woning		103	139	212	256	280	250	19,6%
Aftrek periodieke betalingen erfpacht, opstal en beklemming		25	27	28	29	31	32	5,0%
Aftrek rente en kosten van geldleningen restschuld vervreemde eigen woning		23	23	25	26	27	27	3,1%
Eigenwoningforfait		– 2.658	– 2.946	– 3.069	– 3.124	– 3.280	– 3.283	4,3%
Aftrek wegens geen of geringe eigenwoningschuld		412	513	556	585	631	649	9,5%
Schenk- en erfbelasting Eenmalige vrijstelling eigen woning		317	782	32	34	190	190	– 9,7%
OVB Verlaagd tarief woning		1.214	1.723	1.949	2.521	2.944	2.946	19,4%
	Verlaging lastendruk op inkomsten uit vermogen
Vermindering verhuurderheffing[3]		0	2	28	16	23	60	nvt
Kamerverhuurvrijstelling		10	10	10	10	10	10	0,0%
Vrijstelling rechten op bepaalde kapitaalsuitkeringen, waaronder KEW, box 3		892	896	946	978	979	971	1,7%
Vrijstelling rechten op kapitaalsuitkering bij overlijden box 3		23	25	25	26	27	28	4,3%
Vrijstelling groen beleggen box 3		54	49	45	43	41	39	– 6,5%
Heffingskorting groen beleggen		35	31	29	28	27	26	– 5,8%
Heffingvrij vermogen box 3		1.393	1.407	1.449	1.588	1.160	1.051	– 5,5%
	Verlaging lastendruk in de winstsfeer
Zelfstandigenaftrek		1.733	1.660	1.720	1.720	1.720	1.720	0,9%
Extra zelfstandigenaftrek starters		106	106	108	108	108	108	0,5%
Meewerkaftrek		8	8	8	8	8	8	1,0%
Stakingsaftrek		16	15	15	14	14	14	– 2,5%
Aftrek speur- en ontwikkelingswerk		6	6	6	6	6	6	0,0%
Willekeurige afschrijving starters		8	8	8	8	8	8	– 0,7%
Doorschuiving stakingswinst		220	232	245	250	262	273	4,4%
Doorschuifregelingen inkomen uit aanmerkelijk belang box 2		94	96	98	100	102	104	2,0%
MKB-winstvrijstelling		1.364	1.520	1.565	1.590	1.635	1.675	4,2%
Terbeschikkingstellingsvrijstelling		18	17	17	17	17	17	– 1,1%
Innovatiebox		883	1.081	1.287	1.708	1.687	1.679	13,7%
Kleinschaligheidsinvesteringsaftrek		393	359	386	395	405	410	0,9%
Energie-investeringsaftrek (EIA)		139	124	107	144	164	147	1,1%
Milieu-investeringsaftrek (MIA)		169	58	102	108	97	99	– 10,1%
VAMIL		56	25	30	20	40	40	– 6,5%
Tonnageregeling winst uit zeescheepvaart		120	120	120	120	120	120	0,0%
Landbouwvrijstelling in de winstsfeer		1.262	1.109	1.109	1.109	1.109	1.109	– 2,5%
Bosbouwvrijstelling		4	5	5	5	5	6	7,8%
Vrijstelling vergoeding bos- en natuurbeheer		6	6	6	6	6	6	0,0%
OVB Vrijstelling cultuurgrond		110	104	110	114	118	123	2,3%
OVB Vrijstelling bedrijfsoverdracht in familiesfeer		13	16	16	16	16	16	4,7%
Schenk- en erfbelasting Bedrijfsopvolgingsfaciliteit		480	308	383	383	383	383	– 4,4%
Schenk- en erfbelasting Faciliteiten ANBI’s		195	199	203	207	211	215	2,0%
Giftenaftrek vennootschapsbelasting		5	5	6	6	7	7	7,7%
	Loonbelasting
Afdrachtvermindering speur- en ontwikkelingswerk WBSO		766	780	769	1.208	1.205	1.163	8,7%
Verlaagd gebruikelijk loon voor dga’s van startups		–	–	–	–	29	29	0,0%
30%-regeling		651	699	806	850	901	955	8,0%
Afdrachtvermindering zeevaart		110	113	113	112	111	111	0,2%
Vrijstelling uitkering wegens 25- of 40-jarig dienstverband		107	110	114	117	121	124	3,1%
	Heffingskortingen
Algemene heffingskorting		22.889	21.908	22.694	20.133	20.163	20.193	– 2,5%
Arbeidskorting		9.644	11.664	12.868	17.134	18.207	18.657	14,1%
Inkomensafhankelijke combinatiekorting		1.621	1.597	1.623	1.952	2.003	2.056	4,9%
Jonggehandicaptenkorting		169	177	178	177	178	178	1,1%
Alleenstaande ouderenkorting		502	508	522	518	510	482	– 0,8%
Ouderenkorting		2.426	2.430	2.482	2.749	2.971	3.237	5,9%
	Energiebelasting
Verlaagd tarief glastuinbouw		84	83	106	126	121	124	8,2%
Teruggaaf kerkgebouwen en non-profit		34	31	26	25	24	23	– 7,6%
Teruggaaf energie-intensieve industrie		7	4	6	6	6	7	1,9%
Verlaagd tarief lokaal opgewekte duurzame energie		0	0	0	0	0	1	nvt
Salderingsregeling		33	55	80	94	120	166	38,0%
Vrijstellingen voor energie-intensieve processen		55	55	63	71	71	76	6,7%
Belastingvermindering per aansluiting		2.379	2.449	2.471	2.493	2.493	2.511	1,1%
	Omzetbelasting
Laag tarief voedingsmiddelen en water		6.925	7.075	7.439	7.744	8.069	8.408	4,0%
Laag tarief geneesmiddelen en hulpmiddelen		1.630	1.662	1.802	1.794	1.830	1.804	2,0%
Laag tarief culturele goederen en diensten		1.222	1.228	1.416	1.494	1.568	1.647	6,1%
Laag tarief arbeidsintensieve diensten		882	981	931	641	660	680	– 5,1%
Laag tarief overig		1.579	1.620	1.660	1.797	1.877	1.957	4,4%
Kleine ondernemersregeling		124	130	141	150	160	170	6,5%
Landbouwregeling		19	19	19	18	18	0	– 100,0%
	Auto
BPM Vrijstelling nulemissievoertuigen		1	0	2	3	4	6	46,6%
MRB Vrijstelling nulemissievoertuigen		1	3	5	8	12	18	74,7%
IB/LB Korting op de bijtelling voor nulemissieauto's		16	30	46	69	86	127	51,7%
IB/LB Korting op de bijtelling voor zuinige auto's overgangsrecht		554	654	829	741	529	367	– 7,9%
BPM Teruggaaf taxi's en openbaar vervoer		46	44	37	53	51	46	– 0,3%
MRB Vrijstelling taxi's en openbaar vervoer		51	50	49	46	48	47	– 1,6%
BPM Teruggaaf diverse voertuigen		15	11	12	15	16	16	1,2%
MRB Vrijstelling diverse voertuigen		23	24	25	25	25	25	2,1%
MRB Verlaagd tarief bestelauto ondernemers		713	738	765	804	834	868	4,0%
MRB Verlaagd tarief bestelauto gehandicapten		14	14	15	15	15	15	2,2%
MRB Vrijstelling motorrijtuigen ouder dan 40 jaar		207	45	48	51	58	65	– 20,7%
MRB Overgangsregeling motorrijtuigen vanaf bouwjaar 1988		–	32	25	22	19	16	– 15,5%
MRB Kwarttarieven		106	118	125	132	142	153	7,6%
MRB Halftarief plug-in hybride auto’s		–	–	–	31	38	43	17,3%

1 [–] = regeling is in dat jaar niet van toepassing; [0] = budgettair belang van de regeling bedraagt in dat jaar afgerond nihil.

2 Als de regeling nog niet bestond in 2013 of het budgettair belang van 2013 niet bekend is, is de gemiddelde jaarlijkse groei gegeven vanaf het eerst bekende jaar in de reeks. Bij de zelfstandigenaftrek en de extra zelfstandigenaftrek starters is de gemiddelde jaarlijkse groei vanaf 2014 gegeven, vanwege de reeksbreuk tussen 2013 en 2014 (zie paragraaf 6.6).

3 Budgettair belang middelingsregeling en vermindering verhuurderheffing is op kasbasis.

De interpretatie van de gepresenteerde cijfers vergt aandacht. De recht gedrukte cijfers zijn schattingen van het budgettaire belang die gebaseerd zijn op concreet bronmateriaal. Deze cijfers zijn in redelijke mate een definitieve inschatting van het budgettaire belang. De cijfers in cursief zijn ramingen. Hierbij is (nog) geen (volledige) informatie beschikbaar voor dat jaar en is op basis van aannames of trendramingen het budgettaire belang bepaald. Over de kleinschaligheidsinvesteringsaftrek zijn bijvoorbeeld tot en met 2014 aangiftegegevens beschikbaar, waarmee het budgettaire belang kan worden geschat – deze cijfers staan recht gedrukt. De groei van het gebruik van de regeling na 2014 wordt verondersteld gelijk te zijn aan de groei van de investeringen in vaste activa en op basis van deze aanname worden de ramingen voor de jaren vanaf 2015 gemaakt – deze cijfers staan cursief.

De informatiebasis, ook wel ramingsgrond, verschilt van post tot post en staat per regeling vermeld in de bijlage «Toelichting op de fiscale regelingen». In het ene uiterste volgt het budgettaire belang direct uit de aangiften (zoals de afdrachtsverminderingen in de loonbelasting), in het andere uiterste is er geen enkele informatie over het feitelijke gebruik, omdat het gebruik niet hoeft te worden aangegeven (zoals bijvoorbeeld de doorschuifregeling voor stakingswinst) en ook cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) en andere gegevensbronnen weinig aanknopingspunten bieden voor een benadering van het budgettaire belang. Tussen deze twee uitersten zitten regelingen waarvan het budgettaire belang is berekend op basis van rekenregels, zoals bijvoorbeeld de aftrekposten in de inkomstenbelasting. De aftrekpost blijkt uit de belastingaangiften en het budgettaire belang wordt berekend door de belastingheffing met en zonder de aftrekpost met elkaar te vergelijken. Deze rekenregel impliceert dat voor elke aftrekpost wordt aangenomen dat die aftrekpost de laatste is. De bedragen van de aftrekposten zijn daarom feitelijk niet optelbaar.¹² Er wordt ook op gewezen dat het hier vermelde budgettaire belang niet hetzelfde is als de opbrengst in het geval dat een regeling wordt afgeschaft. Het budgettaire belang geldt voor het feitelijke gebruik en houdt geen rekening met gedragseffecten als de regeling zou worden afgeschaft. Ook kan bij afschaffing sprake zijn van samenloop met andere regelingen.

6.4 Beleidsmaatregelen

Tabel 6.4.1 bevat een overzicht van de beleidsmaatregelen die betrekking hebben op de hiervoor gepresenteerde fiscale regelingen, zoals besloten sinds de vorige Miljoenennota en zoals opgenomen in het pakket wetsvoorstellen Belastingplan 2018. Voor een inhoudelijke uitleg van de maatregelen wordt verwezen naar die wetsvoorstellen.

Tabel 6.4.1 Fiscale beleidsmaatregelen, budgettair belang op transactiebasis in lopende prijzen (x € miljoen)¹

	2017	2018	2019	structureel
Beleid sinds Miljoenennota 2017
Amendementen EIA	12	14	14	12
Aanhouden wetsvoorstel afschaffen aftrek voor scholingsuitgaven		– 218	– 218	– 218
Aanhouden wetsvoorstel afschaffen aftrek kosten monumentenpanden	– 57	– 57	– 57	– 57