Vragen van het lid M.B. Vos aan de minister van Verkeer en Waterstaat en staatssecretaris Kohnstamm van Binnenlandse Zaken, over het gebruik van persoonsgebonden streepjescodes bij de waterschapsverkiezingen van het hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht.

Mevrouw Vos (GroenLinks):

Voorzitter! Op dit moment vinden er waterschapsverkiezingen plaats in vier waterschappen. Dat zijn onder meer het hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht en het waterschap Rijn en IJssel. Dat ik juist deze twee waterschappen noem, heeft de volgende reden. De kiezers – en ik ben daar een van – hebben een stembiljet ontvangen met een streepjescode daarop. Nu staat weliswaar in het boekje van de waterschappen dat dit bedoeld is om te herleiden of een kiezer uit een bepaald kiesdistrict komt of tot een bepaalde groep van kiezers behoort, maar dit blijkt niet het geval te zijn. Het blijkt namelijk om individuele streepjescode te gaan. Ook de projectleider van het hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht heeft dit bevestigd en heeft gezegd dat de codes gebonden zijn aan namen van kiezers.

Mijn fractie heeft hier een groot probleem mee. Zij vindt dat een wezenskenmerk van de rechtsstaat toch is dat wij geheime stemmingen houden. Dit lijkt mij, eerlijk gezegd, in flagrante strijd met de Kieswet en ook met de wet op de privacy. Ik wil deze twee bewindspersonen derhalve de volgende vragen stellen.

Willen de bewindslieden bevestigen dat de codes die gehanteerd worden individuele codes zijn? Hoe is het overigens in de andere waterschappen gesteld waar op dit moment verkiezingen worden gehouden? Wat is het oordeel van de bewindspersonen over het feit dat het hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht in de handleiding bij de stemmingen over de streepjescode vermeldt: "Er bestaat geen verbinding met uw naam". Dit blijkt echter wel degelijk het geval. Dat is ook erkend door het hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht.

Mijn laatste vragen luiden als volgt. Hoe heeft dit kunnen gebeuren? Welke rol hebben minister en staatssecretaris gespeeld? Waren zij hiervan op de hoogte? Hoe kunnen zij waarborgen dat er op deze wijze geheime verkiezingen gehouden worden?

Minister Jorritsma-Lebbink:

Mijnheer de voorzitter! De staatssecretaris van Financiën had net het probleem dat hij moest spreken over een regeling die is uitgebracht door de minister van Financiën. Ik heb nu het probleem dat ik antwoord moet geven op een vraag die in de provinciale staten van Noord-Holland gesteld moet worden. Weliswaar ben ik verantwoordelijk voor de Waterschapswet, maar daarin is geregeld dat voor de verkiezingen van waterschappen de provincie verantwoordelijk is en dat de provincie daar ook een verordening voor vaststelt. Wij hebben natuurlijk wel geïnformeerd hoe het nu precies zit. Ik zal daarover graag informatie geven.

Het waterschap heeft besloten om schriftelijke verkiezingen te houden voor de verkiezing van het algemeen bestuur. Dat is wettelijk mogelijk gemaakt. Wij hebben daar een paar jaar geleden toe besloten. Dat is geregeld in het provinciale kiesreglement. Dit reglement heeft voor eenieder en dus ook voor de Kamer ter inzage gelegen. Het doel van het schriftelijk houden van verkiezingen is een hoge respons tegen aanvaardbare kosten, met waarborging van de anonimiteit.

In het kiesregister staan de naam, adres, woonplaats en gegevens van de kiesgerechtigde, een uniek nummer (de barcode) en de categorie (gebouwd, ongebouwd of ingezetene) waarvoor men kiesgerechtigd is. De stembiljetten bevatten naast uiteraard de namen van de personen waarop gestemd kan worden een barcode, een willekeurig nummer. De noodzaak daartoe is het kunnen verifiëren dat er geen dubbele stemmen worden uitgebracht, bijvoorbeeld als iemand een duplicaatstembiljet wordt uitgereikt. Toch is anonimiteit gewaarborgd door de volgende procedure. Die is ook vastgelegd door de provincie. Tot 24 november, 12.00 uur, kan iedereen een duplicaatstembiljet krijgen. Op basis van het kiesreglement en de unieke code daarin, wordt een biljet uitgereikt dat aan de hand van de code na het stemmen kan worden vergeleken met een eventueel toch uitgebrachte stem met het eerste uitgereikte biljet. Op 24 november, om 12.05 uur, worden alle bestanden van het kiesregister, twee dus, met zowel naam als barcodegegevens bij het waterschap vernietigd. Vanaf dat moment kan geen relatie meer worden gelegd tussen de gegevens en de barcode. Op het vernietigen wordt toegezien door een beëdigd deskundige, de zogenaamde EDP-auditor. De stembiljetten worden op 25 november geopend en door middel van de barcode wordt gesorteerd op de willekeurige barcodevolgorde, niet terug te brengen tot de adresvolgorde, en wordt gelezen op welke categorie de stem is uitgebracht en wordt er gecontroleerd of er niet meer dan het toegestane aantal stemmen wordt uitgebracht.

Mijn conclusie is derhalve dat er geen enkel gevaar is dat de anonimiteit wordt geschonden.

Mevrouw Vos (GroenLinks):

Mijnheer de voorzitter! Op een belangrijke vraag heb ik nog geen antwoord gehad. Hoe vindt de minister het dat het hoogheemraadschap tegen de mensen zegt dat de barcode niet aan de naam is verbonden? Dat lijkt mij foute voorlichting. De mensen wordt daar wat voorgelogen. Ik vind dat ernstig. Ik wil daar een reactie op horen van de minister.

Vervolgens is het de vraag hoe de kiezer zeker kan weten dat de ontkoppeling plaatsvindt. Daar kan wel een mooie procedure voor zijn ontwikkeld, maar de kiezer moet er dus maar op vertrouwen dat een ander die volgt. De belangrijkste vraag is daarom uiteindelijk of dit niet een procedure is die niet moet plaatsvinden en die niet op deze manier had moeten plaatsvinden, juist om het bedoelde te voorkomen. Vindt de minister niet dat dit in het vervolg niet meer op deze manier mag gebeuren, dus met streepjescode en naar naam herleidbaar? Volgens mij is het niet nodig dat het zo gebeurt.

Denkt de minister bovendien niet dat er een probleem kan ontstaan met de verkiezingen als iemand over dit punt naar de rechter stapt, in relatie tot de Kieswet en de wet op de privacy?

Minister Jorritsma-Lebbink:

Voorzitter! Er is sprake van foute voorlichting als men niet erbij heeft gezegd dat het over een unieke code gaat. Op het moment van stemming is er geen sprake van een koppeling van de naamsbestanden aan de streepjescode. Als men dat niet zegt, is er iets aan de hand. Ik kan dat overigens niet nagaan.

Hoe kan de kiezer zekerheid hebben? Het is een provinciale verantwoordelijkheid. De verordening heeft ter inzage gelegen en er zijn afspraken gemaakt, zoals ik net heb aangegeven. Er is dus een beëdigd iemand bij. Mijns inziens wordt daarmee voldoende garantie gegeven om de anonimiteit te garanderen.

Voorzover er ideeën met betrekking tot de Kieswet bestaan – een directe relatie is er niet – laat ik het woord aan de staatssecretaris van Binnenlandse Zaken.

Staatssecretaris Kohnstamm:

Voorzitter! Dit punt wordt in de Kieswet niet geregeld, zoals de minister van Verkeer en Waterstaat al duidelijk heeft gemaakt. Het is een provinciale regeling. Als ik een vergelijking maakt tussen deze regeling en hetgeen in de Kieswet is geregeld, kom ik voorlopig tot de conclusie dat daar waar wij schriftelijke stemming kennen – en dat geldt alleen voor Nederlanders die in het buitenland wonen – eenzelfde soort procedure wordt gevoerd. Men moet eerst een stembiljet aanvragen. Dat moet men met een handtekening doen. Vervolgens stuurt men zijn stembiljet in, vergezeld van een briefstembewijs waarin verklaard wordt dat men persoonlijk het stembiljet heeft ingevuld, ook met een handtekening. Voordat het stembiljet opengemaakt wordt, worden beide handtekeningen vergeleken. In feite is hetzelfde met de streepjescode aan de hand, ofschoon het daarbij elektronisch gaat. Het probleem is dit. Als men schriftelijke stemming toelaat – overigens krachtens de Kieswet alleen maar mogelijk voor Nederlanders in het buitenland – moet men op de een of andere manier kunnen verifiëren of degene die stemgerechtigd is daadwerkelijk het stembiljet heeft ingevuld. In het geval van de waterschappen moet men kunnen verifiëren of mensen niet twee stemmen uitbrengen. Er dient dus op de een of andere manier een controle plaats te vinden. Dat kan elektronisch via de streepjescode en dat kan bij vergelijking van handtekeningen. In beide gevallen is het, dunkt mij, noch in strijd met de Kieswet noch met de privacywetgeving.

De heer Van den Berg (SGP):

Voorzitter! Het is goed dat mevrouw Vos aandacht voor dit probleem gevraagd heeft. Ik denk overigens dat de verklaring van de minister en de staatssecretaris bevredigend is. Deze problematiek vloeit voort uit het feit dat waterschappen schriftelijke verkiezingen houden. Dit heeft alles te maken met pogingen om het opkomstpercentage te verhogen. Er zijn zelfs waterschappen die telefonische stemmingen willen houden. Ik verzoek de minister van Verkeer en Waterstaat om de totale problematiek van de stemmingen te betrekken bij de evaluatie van de Waterschapswet die inmiddels gaande is en waarvoor van verschillende zijden reeds voorzetten zijn gedaan.

Minister Jorritsma-Lebbink:

Voorzitter! Het lijkt mij prima om dit daarbij te betrekken. Ik wil daarbij opgemerkt hebben dat ik het een goede gedachte vind te proberen meer kiezers naar de stembus te krijgen voor waterschapsverkiezingen.

Staatssecretaris Kohnstamm:

Voorzitter! Wat de telefonische stemming betreft die in het waterschap rond Apeldoorn plaatsvindt, heb ik met de betrokken dijkgraaf besloten een evaluatieonderzoek te doen naar de effecten die dit heeft en naar de vragen die met betrekking tot telefonisch stemmen aan de orde zijn, waarbij ik doel op vragen naar het waarborgen van het geheim van de stemming, de mate waarin een en ander leidt tot een hoger opkomstpercentage en dergelijke. Wij zullen bezien welk effect telefonisch stemmen voor een groot aantal stemmers – ik geloof 60.000 of 90.000 in en rond Apeldoorn – heeft gesorteerd en of zodanig waterdichte procedures zijn ontworpen dat wij die methode ook bij andere verkiezingen zouden kunnen gebruiken. Het is immers wenselijk te bezien hoe de drempel om te stemmen zo laag mogelijk kan worden gehouden.