Vragen van het lid Vendrik aan de staatssecretaris van Economische Zaken over het onderscheppen van grote partijen medicijnen voor ontwikkelingslanden door de douane.

De heer Vendrik (GroenLinks):

Voorzitter. Goedkope medicijnen zijn voor mensen in ontwikkelingslanden letterlijk van levensbelang. Er is vele jaren van harde politieke strijd aan voorafgegaan voordat het zo ver was dat belangrijke medicijnen patentvrij, goedkoop ter beschikking gesteld konden worden aan veel mensen in ontwikkelingslanden. Dat was ook de afspraak in 2001 in Doha, na veel jaren van politieke strijd en volgens mij ook na veel onnodige slachtoffers in de periode dat die medicijnen nog veel te duur waren voor mensen die nauwelijks van meer dan een dollar per dag moesten rondkomen.

Uit diverse berichtgeving de afgelopen dagen blijkt dat de douane in Europa en ook in Nederland verzending van deze goedkope medicijnen, die bijvoorbeeld in India worden gemaakt, tegenhoudt op verdenking van schenden van het patentrecht. Dat is best belangrijk in Europa. Dat leidt er vervolgens toe dat de medicijnen een tijdje geparkeerd worden ergens in een haven, in een loods, Joost mag weten waar. Ze worden dan weer teruggestuurd naar het land van herkomst en ze bereiken dus nooit de mensen waarvoor ze bedoeld zijn, bijvoorbeeld in Afrika of Latijns-Amerika. Ik was het dan ook volstrekt eens met de minister voor Ontwikkelingssamenwerking, de heer Koenders, die dit een belachelijke, schandelijke aangelegenheid vond. Ik hoop dat de staatssecretaris van Economische Zaken dat hier even wil herhalen. Dat is mijn eerste vraag.

Mijn tweede vraag, beste staatssecretaris, is wat is hier aan de hand? Een derde vraag/verzoek is: kunnen wij hier zo snel mogelijk een einde aan maken? Dit was een dure belofte, alweer zeven jaar geleden gedaan in Doha aan ontwikkelingslanden. Het lijkt mij absurd dat wij de farmaceutische industrie helpen om de afspraken van Doha te schenden. Wij moeten juist zij aan zij strijden met arme mensen in arme ontwikkelingslanden die niet anders dan tegen weinig geld belangrijke levensreddende medicijnen kunnen kopen.

Mijn laatste vraag. Ik hoor dat er geheim overleg is tussen Europa en de Verenigde Staten over de internationale regels ter voorkoming van het namaken, het schenden van patenten. Hoe staat het met dat geheim overleg? Wanneer horen wij daar iets van? Wat is de invloed van de uitkomst van dat overleg op deze kwestie?

Staatssecretaris Heemskerk:

Voorzitter. Vanzelfsprekend deel ik geheel de verontwaardiging van collega Koenders over deze zaak. Het is echt belachelijk, schandelijk, heel vervelend, levensbedreigend als de legitieme doorvoer van goedkope generieke medicijnen van bijvoorbeeld India naar Afrika op oneigenlijke gronden in Nederland tegengehouden wordt. Wat is er aan de hand? Het klopt dat de douane enkele ladingen heeft gestopt vanwege een mogelijke inbreuk op intellectuele eigendomsrechten, bijvoorbeeld hiv-medicijnen vanuit India bestemd voor Nigeria. Dat is echt heel vervelend en daar moeten wij van af.

De afgelopen jaren zijn zeventien van dit soort doorvoer/transitzendingen onderschept door de douane. Die ladingen zijn overigens inmiddels allemaal afgehandeld op één zaak na, daar wordt nog over gesproken tussen de afzender en de rechthebbende. In 2009, dit jaar, zijn in Nederland geen partijen medicijnen tegengehouden.

Die onderscheppingen doet de douane op basis van een Europese douaneverordening. De douane neemt de partij niet in beslag, maar houdt haar tegen, zodat de rechthebbende kan nagaan of sprake is van een inbreuk of dat de zaak moet worden uitgevochten met de verzender. Dat is vervolgens een civiele zaak tussen de partijen en geen overheidsaangelegenheid. De heer Vendrik zal het met mij eens zijn dat de douane wel moet controleren op drugs, wapensmokkel, volksgezondheid, want soms gaan er heel slechte medicijnen, ik wil niet zeggen rattengif, maar wel zeer gevaarlijke medicijnen naar de allerarmste landen. Daar moet controle op zijn. Het hangt soms samen met intellectuele eigendoms­controles, dat je daar tegen aanloopt.

Hoe zit de zaak verder in elkaar? Wij hebben de Dohaverklaring. Het kabinet onderschrijft deze verklaring en dus het belang van de toegang tot medicijnen voor ontwikkelingslanden. Het is zonneklaar dat doorvoer van generieke medicijnen naar ontwikkelingslanden niet gehinderd mag worden. Het is volstrekt legale doorvoer. Waar zit nu de spanning? Die zit tussen de bepaling ten aanzien van transitgoederen en de bescherming van het intellectuele eigendom. Ook de farmaceutische industrie heeft er belang bij dat de medicijnen daar terechtkomen waar ze horen. Men heeft op 13 maart zelf gezegd dat legitieme handel van generieke medicijnen ongehinderd via Europa kan plaatsvinden. Wat mij betreft gebeurt dat bij voorkeur via Schiphol, want dat is ook goed voor de handel en voor Schiphol. Ambtelijk hebben de farmaceutische bedrijven ook nog eens gezegd terughoudend te zijn bij de transit van de medicijnen. Dat helpt.

Wat heb ik zelf gedaan? Ik heb over dit probleem al in februari gesproken met mijn toenmalige collega Kamal Nath, de Indiase handelsminister. Ik heb duidelijk gemaakt dat ik het onderwerp op Europees niveau zou aankaarten. Ik heb een brief gestuurd aan commissaris Ashton voor Handel en Kovács voor Belastingen en douane-unie. Op 23 april hebben zij laten weten de kwestie zeer serieus te nemen en te onderzoeken wat de verschillende mogelijkheden zijn. In ieder geval hebben zij aangegeven dat zij, net als Nederland, pal staan voor de toegang van ontwikkelingslanden tot de medicijnen. Zij willen bezien of de douaneverordening en de nationale toepassing daarvan voldoende waarborgen dat de legitieme handel niet gehinderd wordt. Als de Kamer met reces is, half juli, vindt overleg plaats tussen de DG Belastingen en douane-unie, de plaatsvervangend DG van mijn departement en hoge ambtenaren van de Commissie. Daarna vindt overleg plaats met de ambassadeurs van India en Brazilië bij de Europese Unie. Ik zal de Kamer voor het eind van het reces verslag doen van de uitkomsten van dat overleg.

Dan het geheime ACTA-overleg. Tja, dat is dus geheim. Ik kan wel zeggen waar het over gaat. ACTA staat voor Anti-Counterfeiting Trade Agreement. Het is een initiatief van de VS en Japan, waaraan ook Europa meedoet. Het overleg gaat over de vraag in hoeverre intellectuele eigendom, bescherming en handhaving de doorvoer van medicijnen dwarszitten. Nederland doet eraan mee, maar omdat het geheim is, kan ik de Kamer er niets over vertellen.

De heer Vendrik (GroenLinks):

Ik begin bij het laatste punt, het ACTA-overleg. Als dat geheim is, willen we graag binnenkort een vertrouwelijke brief. Wij gaan niet meedoen aan een internationaal overleg dat mogelijk ook invloed heeft op dit dossier. De staatssecretaris heeft het probleem keurig uitgelegd: uit vrees voor import en doorvoer van illegaal geproduceerde namaakmedicijnen worden de beloften uit Doha geschonden en worden voortdurend goederen, waaronder medicijnen, op weg naar derdewereldlanden tegengehouden. Ik vraag de staatssecretaris dus om ons hierover in het reces een vertrouwelijke brief toe te sturen, waarin wordt uitgelegd wat precies aan de onderhandelingstafel wordt besproken. Dan schenden we de geheimhouding niet, maar zijn we wel op de hoogte van hetgeen in vredesnaam aan die onderhandelingstafel gebeurt.

Ik ga terug naar het hoofdpunt. Ik vind het prima, al dat overleg. Het is fijn dat de regering mijn standpunt deelt dat de belofte uit Doha gestand gedaan moet worden en ontwikkelingslanden ongehinderde toegang moeten hebben tot medicijnen. Mijn verzoek is echter: regel het. Dat zie ik niet terug in de antwoorden. Borg het recht, vooral van ontwikkelingsorganisaties, op ongehinderde doorvoer. Spreek dat ook af met de douane. Het loopt vaak fout bij de doorvoer van medicijnen via Europa. Ik denk dat ook de minister van Financiën hier nog zeggenschap in heeft. Het is zijn douane en het zijn uw regels. Regel dat de medicijnen vanaf heden gewoon ongehinderd op hun plek terechtkomen. Die garantie wil ik nu horen.

Staatssecretaris Heemskerk:

Ik heb meteen actie ondernomen. Er hebben zich in 2009 geen zaken voorgedaan op Schiphol. Er is echter nog steeds onduidelijkheid over de interpretatie. Daarom hebben we ook aanvullend overleg. Tegelijkertijd wil ook de heer Vendrik dat de douane alert blijft op indicaties dat er iets niet deugt. Soms is er namelijk een samenhang tussen intellectueel eigendom en wellicht vervalsing of verkeerde medicijnen. Het gaat dus niet sec om de intellectuele eigendom. We hebben ook een douane nodig die controleert. Ik ben het echter aan het regelen. Het heeft zich dit jaar niet meer voorgedaan en we doen er alles aan om de laatste interpretatieverschillen in Europees verband van tafel te krijgen.

Wat de vraag over de ACTA-onderhandelingen betreft, heb ik een voorkeur om dat zo openbaar mogelijk te doen. Ik zal kijken wat ik maximaal in het openbaar kan melden over de inhoud van die onderhandelingen. De inhoud daarvan is geheim.

Mevrouw Koşer Kaya (D66):

Welk geheim is nu zo groot dat wij allemaal niet mogen weten wat er wordt besproken? Het lijkt mij dat dat best openbaar kan. Farmaceutische bedrijven hebben volgens u aangegeven dat er moet worden doorgevoerd. Maar het gaat om generieke middelen, die goedkoper zijn, dus er zit toch wel iets achter waardoor kennelijk richting de douane wordt aangegeven dat die medicijnen niet mogen worden doorgevoerd, omdat ze dan goedkoper zijn. Welke farmaceutische bedrijven hebben dan kennelijk een klacht ingediend dat die generieke middelen bij de douane zijn vastgehouden?

Staatssecretaris Heemskerk:

In omgekeerde volgorde: de douane houdt die spullen niet altijd alleen op instigatie van farmaceutische bedrijven vast, maar kan dat ook zelf doen. Nogmaals, dat is in 2009 niet gebeurd. Ik heb het overzicht niet van de zeventien zaken die zich hebben voorgedaan, maar ik zeg u toe dat ik u dat doe toekomen.

Wat de ACTA-onderhandelingen betreft, is afgesproken dat men achter gesloten deuren onderhandelt. Daar doet Europa aan mee, dus die afspraak kan ik niet breken. Ik kan wel uiteen zetten waarover die onderhandelingen gaan.

Mevrouw Koşer Kaya (D66):

Mijn vraag is waarom het geheim is.

Staatssecretaris Heemskerk:

Blijkbaar omdat partijen denken dat zij, als zij dat achter gesloten deuren doen, er sneller uitkomen.

De heer Irrgang (SP):

Volgens mij zijn die geheime onderhandelingen nu helemaal niet zo geheim meer. Maar ik vind dat de Kamer wel van het kabinet mag vragen wat de Nederlandse en dus ook de Europese inzet is voor die onderhandelingen, met name als het gaat om de medicijnen voor de allerarmste landen. Gaan Nederland en Europa zich ervoor inzetten dat die ACTA-onderhandelingen er niet toe leiden dat het nog moeilijker wordt voor de allerarmste ontwikkelingslanden om aan medicijnen tegen hiv/aids te komen? Als het wel die kant uit dreigt te gaan in die geheime onderhandelingen, trekt Nederland zich daaruit dan terug?

Staatssecretaris Heemskerk:

Vanzelfsprekend is onze inzet om de doorvoer van generieke medicijnen voor de allerarmsten niet moeilijker te maken. Sterker nog: wij doen er van alles aan om die eventuele belemmeringen weg te nemen. Dat is onze inzet in Europa, en het is de inzet van Europa bij die onderhandelingen. Zij mogen er niet op achteruit gaan, sterker nog, als het even kan moeten zij erop vooruit gaan.

De heer Pieper (CDA):

Ik dank de staatssecretaris voor zijn heldere uiteenzetting over deze kwestie, die toch ontzettend veel mensen raakt, juist degenen die geen stem hebben in ons midden. Ik doel op mensen in landen die helemaal afhankelijk zijn van dit soort medicijnen. Hij heeft daar een keurig antwoord op gegeven, waaraan de CDA-fractie hem wil houden.

In hoeverre heeft de staatssecretaris een beeld van de strategie van de grote farmaceutische industrieën, die in dezen toch heel grote belangen hebben? Ik doel op hun eigen medicijnen waarop nog patent zit en die voor de armen in de Derde Wereld van levensbelang zijn.

Staatssecretaris Heemskerk:

Ik snap dat het aantrekkelijk is om een complot te zien van de farmaceuten via de douaneverordening ten aanzien van de doorvoer naar de allerarmste landen. Maar weet dat de farmaceutische industrie zich echt bewust is van haar verantwoordelijkheden, ook als het gaat om de belangen van doorvoer van generieke medicijnen. De Europese branchevereniging van farmabedrijven heeft op 13 maart een verklaring uitgebracht, waarin zij stelt dat legitieme handel van generieke medicijnen – dus geen namaak – ongehinderd via Europa kan worden verzonden. Vervolgens heeft zij in een ambtelijk overleg toegezegd niet alleen de verklaring te onderschrijven, maar zich ook terughoudend op te stellen bij de transit van medicijnen. Nogmaals, gelukkig hebben deze vervelende zaken zich dit jaar op Schiphol niet meer voorgedaan. Ik ben hard aan de slag om het ook in Europa tot een goed einde te brengen.

Mevrouw Gill'ard (PvdA):

Voorzitter. Het is in ieder geval goed nieuws dat het dit jaar niet heeft plaatsgevonden en dat er een sterke inzet zal zijn vanuit Nederland bij de onderhandelingen in Brussel. Ik heb toch een vraag over hoe de farmaceutische bedrijven hierin optreden. Zij hebben het recht om de douane te verzoeken om bepaalde zendingen tegen te houden. Vervolgens is dat voor de hele buitenwereld onzichtbaar. Ik vraag de staatssecretaris of verzoeken van de farmaceutische bedrijven transparant kunnen worden gemaakt. In Duitsland doen ze dat ook. De reden daarvoor is dat je de farmaceutische bedrijven kunt aansporen tot goed gedrag en zij niet onnodig het verzoek indienen om een zending tegen te houden.

Staatssecretaris Heemskerk:

Als het in Duitsland gebeurt, dan is het in Europees verband toegestaan en dan lijkt het mij dat ook Nederland niets in de weg staat om dat te doen. Ik heb net toegezegd dat ik een overzicht geef van de zaken die gelopen hebben en van de bedrijven die daarbij betrokken waren. Ik zal dan ook ingaan op de vraag van mevrouw Gill'ard, of dat wat in Duitsland kan, ook in Duitsland gebeurt – want ik weet dat niet – en of wij die werkwijze in Nederland kunnen toepassen. Ik ben wel voor een beetje naming en shaming en vooral ook praising van die bedrijven die zich buitengewoon netjes gedragen.

De heer Elias (VVD):

Ik dank de staatssecretaris hartelijk voor de toezegging dat hij erop zal letten.

Generieke medicijnen zijn medicijnen die legaal gemaakt worden nadat het patent is afgelopen. Die moeten allemaal kunnen worden doorgevoerd; dat heeft de staatssecretaris net gezegd. Het moet toch niet zo ontzettend ingewikkeld zijn om het verschil heel snel vast te stellen tussen generieke medicijnen die officieel mogen en die doorgevoerd moeten worden, zoals de staatssecretaris zei, en octrooischendende medicijnen? Dat moet toch heel makkelijk zijn vast te stellen? Waarom kan dat niet wat sneller?

Staatssecretaris Heemskerk:

Het lijkt mij ook dat dat niet al te moeilijk moet zijn. In ieder geval zijn er zeventien zaken geweest waarbij dat in eerste instantie niet duidelijk was. Die zijn op één na opgelost. Blijkbaar ligt het toch net iets ingewikkelder dan wij op het Binnenhof denken. Ik wil al die onduidelijke interpretaties maximaal wegnemen.

De voorzitter:

Ik dank de staatssecretaris voor Voorzitterhet beantwoorden van de vragen. Dan zijn wij hiermee gekomen aan het eind van het vragenuur.

Ik stel voor, hedenmiddag ook te stemmen over de moties ingediend bij de wetgevingsoverleggen over het jaarverslag van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit 2008 en het jaarverslag van het ministerie van Economische Zaken 2008.

Ik stel voor, te stemmen over deel 3a van de PKB Derde Structuurschema Elektriciteitsvoorziening (31410, nr. 15).

Voorts stel ik voor om voor het debat over het onderzoek naar de brand in het Catshuis spreektijden vast te stellen van 8 minuten per fractie.

Daartoe wordt besloten.

De voorzitter:

Ik deel aan de Kamer mee dat de volgende leden zich hebben afgemeld:

Besselink, Bouchibti en Waalkens;

Van de Camp, ook morgen;

Jonker en Lempens, de gehele week;

Van Baalen, de hele week en de volgende weken.

Deze berichten worden voor kennisgeving aangenomen.

De voorzitter:

Op de tafel van de Griffier ligt een lijst van ingekomen stukken. Op die lijst staan voorstellen voor de behandeling van deze stukken. Als voor het einde van de vergadering daartegen geen bezwaar is gemaakt, neem ik aan dat daarmee wordt ingestemd.