Vragen van het lid Koenders aan de minister van Buitenlandse Zaken over de inval van Israël in de Gazastrook.

De heer Koenders (PvdA):

Voorzitter. Waar is de belangrijke Europese rol in het Midden-Oosten die minister Bot ons beloofde als ijkpunt van het Nederlandse voorzitterschap, nu de Amerikanen in hun verkiezingsproces hiervoor geen tijd zouden hebben? Niets dan oorverdovende stilte en een weinigzeggende verklaring van de EU waarin minister Bot Israël en de Palestijnen nog eens uitlegt dat zij goed moeten kijken naar de langetermijngevolgen van hun acties. Dat heeft ongetwijfeld diepe indruk gemaakt in Jeruzalem! Die verklaring volgt op een nog minder zeggende verklaring van het kwartet van 22 september, alsof het Midden-Oosten-proces niet de hele regio gijzelt en ons niet een actieve minister Bot was voorgespiegeld. Israël is na de laffe moord van Palestijnse terroristen op twee Israëlische kinderen overgegaan tot collectieve wraak en boetedoening. De actie heet dan ook letterlijk"operatie boetedoening", waarbij minstens 70 Palestijnen – waaronder 30 burgers – zijn vermoord. Met honderd tanks, Apaches en 2000 soldaten is Israël een vluchtelingenkamp binnengevallen. Hoe wordt dit moorden gestopt? Vandaag wordt daarover in de Veiligheidsraad gestemd. Wat doet de Europese voorzitter? Ondanks verkennende besprekingen onder druk van de Amerikanen tussen enerzijds de veiligheidsdiensten van Israël en anderzijds de Palestijnse Autoriteit wijst niets erop dat de geplande eenzijdige terugtrekking van Israël uit de Gazastrook kan lukken als Hamas collectief wordt gestraft en er geen overleg komt tussen Israël en de Palestijnse Autoriteit. Kofi Annan vroeg zondag Israël zijn militaire interventie te staken en de Palestijnse Autoriteit om de raketbeschietingen te voorkomen. Zelfs Powell ging in de ether, maar onze minister zwijgt publiekelijk als het graf.

Welke precieze concrete acties onderneemt de minister om de Israëlische militaire invasie en het moorden te staken? Steunt hij de ontwerpresolutie van de Veiligheidsraad die vandaag is ingediend? Wordt geholpen bij het op gang brengen van de humanitaire hulpverlening nu de ambulances tekortschieten? Wie doet eigenlijk wat? Hoe beoordeelt de minister de beschuldigingen van Israël dat de VN wordt misbruikt door terroristen? De lokale vertegenwoordiger van de VN heeft deze beschuldigingen inmiddels tegengesproken. Heeft de minister persoonlijk premier Sharon gesproken over de noodzaak het moorden direct te staken en zelfverdediging alleen te doen plaatsvinden op basis van het internationale recht? Hoe beoordeelt de minister de onderhandelingen tussen de Palestijnse Autoriteit en Israël en hoe wil de minister die bevorderen? Iedereen weet immers dat als daar een vacuüm komt, er ook van de wederzijdse toetreding niets terecht komt? Wordt het niet eens tijd om met Hamas te spreken? Ik weet dat dit risicovol is, maar als zij zelfs niet ten koste van veel burgerslachtoffers kunnen worden vernietigd, is het net als in Burundi soms nodig om met de ergste mensen te spreken.

Mijn laatste vraag is hoe de minister de Palestijnse Autoriteit onder druk zet om de hervormingen te versterken en de verkiezingen te doen plaatsvinden. Ik merk en ik zie daar niets van. Het moorden gaat door en de regio wordt gegijzeld. Ik ben benieuwd wat de Nederlandse minister daar als Europees voorzitter aan doet.

Minister Bot:

Voorzitter. Nederland en de Europese Unie zijn met de heer Koenders bezorgd over de ontwikkelingen in Gaza en in Israël. De geweldsescalatie in het Midden-Oosten-vredesproces is dan ook reden om dit punt nadrukkelijker dan ooit tijdens de komende Raad algemene zaken en externe betrekkingen aan de orde te stellen.

Ik heb op 1 oktober jongstleden een voorzitterschapsverklaring uitgegeven waarin het geweld wordt veroordeeld en partijen worden opgeroepen om de veiligheidssamenwerking en directe onderhandelingen direct te hervatten in overeenstemming met de roadmap.

Ik heb gisteren met beide partijen contact gezocht. Ik heb gezegd dat zij beide stappen moeten zetten om tot deëscalatie te komen. Ik heb gezegd dat de huidige situatie alleen maar tot meer geweld, chaos en anarchie leidt waar niemand belang bij heeft.

Ik heb tegen Abu Ala, de premier van de Palestijnse Autoriteit gezegd, dat met name de heer Arafat zijn volle gewicht moet inzetten om een einde te maken aan de raketaanvallen op Israëlische doelen. Ik heb ook gezegd dat wij geen ambigue uitspraken tolereren en dat de Palestijnse Autoriteit echt de plicht heeft om ervoor te zorgen dat dergelijke aanvallen ophouden, omdat die alleen maar tot provocaties aan de andere kant leiden.

Ik heb de regering van Israël opgeroepen om niet op deze wijze disproportioneel te reageren en om alles in het werk te stellen om de inspanningen van de internationale gemeenschap ten bate van de humanitaire assistentie en ten bate van disengagement niet te frustreren. Israël moet radicale groeperingen die bewust de zaak provoceren, niet in de kaart spelen.

Ik heb de partijen ook duidelijk gemaakt dat hervatting van het veiligheidsoverleg en van serieuze politieke onderhandelingen de enige weg is die openstaat.

Ik heb vorige week in New York deelgenomen aan de bijeenkomst van het kwartet. Dit was de eerste bijeenkomst sinds mei. Er is uitvoerig gesproken over deze aangelegenheid. Wij hebben in ieder geval nog eens bevestigd dat de roadmap het enige baken is en dat wij daar strak aan vasthouden. Wij hebben gezegd dat het kwartet regelmatig bij elkaar moet komen. Dit is belangrijk, omdat op die manier de deelname van de Verenigde Staten is gegarandeerd. De aanwezigheid van de heer Colin Powell tijdens de discussies, alsmede die van Lavrov en anderen, bewijst hoe serieus men de situatie neemt en dat men er nog steeds naar streeft om tot een oplossing te komen, ook de Amerikanen en ook in het kader van het kwartet. Wij hebben gesproken over mogelijkheden van sancties en acties om te bereiken wat ook het Nederlands voorzitterschap nastreeft, namelijk dat beide partijen aan tafel worden gebracht om te komen tot een ordelijke terugtrekking van Israël uit Gaza en om een einde te maken aan de schietpartijen.

Onder die omstandigheden en mede in het licht van de Amerikaanse verkiezingen vind ik de verklaring die is uitgebracht een goede ontwikkeling. De Verenigde Staten nemen actief deel en hebben hun steun toegezegd aan het kwartet.

De Veiligheidsraad is gisteren in spoedzitting bijeengekomen. Nederland heeft daar namens de Europese Unie een verklaring afgelegd. Op het ogenblik vinden gesprekken plaats over de inhoud van de resolutie. Het is moeilijk om daarop vooruit te lopen, omdat de Nederlandse opstelling uiteraard afhankelijk is van de uiteindelijke tekst. Het is namelijk van groot belang dat de resolutie een evenwichtige tekst krijgt.

Aan de ene kant zal in de resolutie duidelijk gemaakt moeten worden dat de raketaanvallen op Israël moeten ophouden. Minister Shalom heeft dat onlangs nog tegen mij gezegd, omdat het niet zo kan zijn dat er na de terugtrekking van Israël uit Gaza nog steeds voortdurend raketaanvallen op Israël plaatsvinden. Aan de andere kant kan Israël ook niet doorgaan met een disproportionele aanpak van Hamas en diegenen die deze aanvallen plegen. Er moet evenwicht zijn en daarom is het het beste dat beide partijen ophouden met de gewelddadigheden.

Het is de inzet van Nederland als voorzitter van de EU om beide partijen aan tafel te krijgen. Ik heb dat gisteren in mijn gesprekken met Abu Ala en Shalom naar voren gebracht. Ik heb gezegd: u kent ons programma en onze vijf voorwaarden; u weet waarom wij daar zo sterk aan hechten en ik roep u daarom op om het geweld te staken. Ik denk dat beide partijen elkaar zullen blijven verwijten dat zij schuldig zijn aan het oplaaiende geweld. De druk door de Verenigde Naties, de Europese Unie en het voorzitterschap zullen er hopelijk toe leiden dat er een einde komt aan het geweld.

Ik heb daarmee in feite de vragen van de heer Koenders beantwoord. Rest mij op te merken dat ik niet met de heer Sharon, maar met de Israëlische minister van Buitenlandse Zaken heb gesproken, omdat de heer Sharon niet beschikbaar was.

De humanitaire acties maken onderdeel uit van het programma dat de Europese Unie op tafel heeft gelegd. Dit programma zal echter pas worden uitgevoerd als de terugtrekking een feit is. De heer Koenders weet ook dat de Israëlische regering nog steeds vast van plan is om voor het einde van dit jaar zowel van het kabinet als van de Knesset toestemming te hebben voor deze terugtrekking. Het is natuurlijk ook de vraag op welke wijze de terugtrekking zal plaatsvinden. De EU heeft aangeboden om daarbij behulpzaam te zijn. Verder kent de heer Koenders ook de vijf voorwaarden die de EU daaraan heeft gesteld. Israël is op de hoogte van deze voorwaarden. Deze voorwaarden, zo bleek mij vorige week uit een gesprek, worden onderschreven door Egypte.

De heer Koenders (PvdA):

Voorzitter. Ik vraag mij af wat de mensen in de Palestijnse gebieden die geconfronteerd worden met dit grote aantal moorden, aan deze verklaring van de minister hebben. Volgens hebben zij daar helemaal niets aan.

De minister zegt dat hij bezorgd is. Natuurlijk is hij bezorgd! Hij gaat er nog eens over spreken in de Razeb van komend weekend. Dat is fijn. Daar zullen ze erg blij mee zijn! Ik heb de verklaring van de minister van 1 oktober goed gelezen. In deze verklaring doet hij niets meer dan de partijen te wijzen op de effecten op de lange termijn van hun daden. De minister zegt dat Arafat de zaak onder controle moet krijgen. Ik ben het daar volledig mee eens, maar vraag mij wel af wat de minister bedoelt met: zonder ambiguïteit, anders zwaait er wat. Wat betekent dat precies?

Wat zegt de minister eigenlijk over Israël? Zelfs Kofi Annan en minister Powell zeggen dat Israël onmiddellijk met deze actie moet ophouden. Ik weet echter niet wat de positie van de Nederlandse regering is. Vindt de Nederlandse regering ook dat de Israëlische troepen zich moeten terugtrekken? De Nederlandse regering wil een rol spelen in het Europese beleid voor het Midden-Oosten. Ik begrijp dan echter niet, hoe de regering het goed kan keuren dat in een vluchtelingenkamp 100 tanks, Apaches en 2000 soldaten opereren.

Kan de minister aangeven wat zijn intentie is voor de resolutie die vandaag in de Veiligheidsraad zal worden behandeld? Ik begrijp dat hij de tekst nog niet kent. Ik begrijp natuurlijk ook dat het een evenwichtige tekst moet zijn, maar ik wil nu weten wat de inzet van de minister hierbij is. Werkt hij bijvoorbeeld actief met de Algerijnse regering aan de vormgeving van de resolutie? Is hij verder van plan om voor deze resolutie te stemmen als de inhoud van deze resolutie enigszins redelijk is? Komt die resolutie er niet, dan kan ik hem op een briefje geven dat de ellende in de Gazastrook alleen maar groter wordt, de eenzijdige terugtrekking van Israël wordt bemoeilijkt en Hamas groter zal worden.

Ten slotte herinner ik de minister aan mijn vraag hoe de minister de onderhandelingen over het vacuüm in de Gazastrook zal aanpakken. Ik vraag dat, omdat juist deze minister heeft aangegeven dat hij een belangrijke rol bij dit conflict wil spelen.

Minister Bot:

Ik kan alleen maar herhalen dat de rol van zowel Nederland als de Europese Unie beperkt is. Wij hebben op alle mogelijke manieren die ons ten dienste staan, nog eens onder de aandacht gebracht hoezeer wij dit geweld veroordelen. Daarbij moet worden gedacht aan individuele verklaringen, verklaringen als voorzitter van de Europese Unie, optreden in de Veiligheidsraad en telefoongesprekken die ik heb gehad met beide partijen. Wij doen een beroep op partijen om dit geschil langs vredelievende weg te beslechten. Ik heb zowel vorige week bij de kwartetbijeenkomst als gisteren in de gesprekken bevestigd dat wij bereid zijn als bemiddelaar op te treden, omdat wij geloven dat wij alleen tot een oplossing van het geschil kunnen komen als beide partijen aan tafel zitten.

Ik geloof overigens niet dat het enige zin heeft om op dit moment direct in contact te treden met Hamas, omdat het contact met Israël dan totaal onmogelijk wordt. Israël zal een dergelijk contact namelijk nooit accepteren. De heer Koenders kan wel willen bemiddelen, maar je moet wel beide partijen aan tafel zien te krijgen. Op dit moment zijn beide partijen de Palestijnse Autoriteit en Israël. Als je daarvan afwijkt, maak je de Palestijnse Autoriteit ongelooflijk ongeloofwaardig en dat betekent dat de heer Koenders deze in feite heeft afgeschreven. Dat doen wij niet. Wij geloven dat de Palestijnse Autoriteit nog steeds de autoriteit is die, samen met Israël, dat terugtrekkingsproces door onderhandelingen in goede banen moet leiden. Europa zal dus niet met Hamas om de tafel gaan zitten.

Als de resolutie van de Veiligheidsraad de goede richting uit gaat, dan zullen wij er zeker vóór stemmen. Nogmaals, ik ken de tekst niet. Ik heb een tekst gezien die van Arabische kant is ingediend en die was niet evenwichtig. Als de heer Koenders werkelijk wil dat er vrede komt en normale terugtrekking plaatsvindt in de Gazastrook, dan moet er een resolutie zijn die evenwichtig is. Een evenwichtige resolutie vind ik een resolutie waarin duidelijk wordt gemaakt dat degenen in Gaza die verantwoordelijk zijn voor het afvuren van raketten, daarmee ophouden. Israël moet aan de andere kant afzien van, wat ik heb genoemd, een disproportionele respons hierop.

Ik geloof dat wij met alle zaken rekening hebben gehouden en dat wij naar beste vermogen trachten dit conflict op deze manier op te lossen. Ik geloof ook niet dat ons op dit moment andere middelen ter beschikking worden gesteld. Ik hoop dat de resolutie zo evenwichtig zal zijn dat wij in staat zijn daarvoor te stemmen.

Mevrouw Karimi (GroenLinks):

Volgens mij is inmiddels pijnlijk duidelijk geworden waarom Ariel Sharon zijn geplande bezoek aan Nederland heeft afgezegd. Blijkbaar wil hij nog een beleidswijdte toevoegen aan zijn lange geschiedenis om dood en verderf te zaaien onder de Palestijnen. Was hij dan maar gekomen, zou ik willen zeggen. Ik heb maar één vraag aan de minister van Buitenlandse Zaken. Ook na zijn beantwoording mis ik het gevoel van urgentie. Wat gaat de minister concreet doen? Welke maatregelen gaat hij nemen zodat Ariel Sharon stopt met het afslachten van Palestijnen in de grote openluchtgevangenis die Gaza heet?

Minister Bot:

Ik kan alleen maar herhalen dat wij geloven dat dit soort maatregelen op dit moment alleen door dialoog ongedaan kan worden gemaakt. Wij moeten in voortdurend contact met Israël aantonen dat wij serieus willen bemiddelen, maar dat wij aan de andere kant niet tolereren dat er disproportioneel geweld wordt gebruikt en dat de door mevrouw Karimi geschetste schendingen plaatsvinden. Wij bestuderen op welke manier wij via "carrots and sticks" de beide partijen kunnen bewegen om rond de tafel te gaan zitten. Daar gaat het om. Minister Shalom heeft aan mij bevestigd dat hij hoopt, voor het einde van het jaar een plan voor de terugtrekking uit Gaza op tafel te hebben liggen dat door zowel het kabinet als het parlement is goedgekeurd. Als hij dat serieus meent en het gebeurt, betekent dit dat de Europese Unie er met haar volle gewicht voor moet zorgen dat dit onder de juiste omstandigheden geschiedt. Dat betekent ook dat dit soort zaken hierbij aan de orde moet worden gesteld en aan de orde zal komen. Hier wordt op dit ogenblik naar gekeken. Het is natuurlijk zeer betreurenswaardig dat dergelijke gewelddaden plaatsvinden gedurende dit proces. Laten wij echter wel wezen: de eerste raketten zijn afgevuurd. Minister Shalom heeft mij gezegd dat daarop een reactie is gekomen omdat Israël weet dat dergelijke raketten aan meerdere kanten worden gemaakt en worden afgevuurd in de toekomst. Hij heeft gezegd dat Israël wil voorkomen voortdurend te worden bestookt vanuit een Gazastrook waarin Israël geen bevoegdheden meer heeft na zich eruit te hebben teruggetrokken. Mijns inziens is het aan de Europese Unie om ervoor te zorgen dat er een goede monitoring komt zodra dat gebeurt. Wij moeten ervoor zorgen dat de "settlers" niet opnieuw in de Westbank worden gevestigd. Ook moeten wij gezamenlijk in staat zijn om voor de wederopbouw te zorgen. Het gaat er namelijk om dat er een "viable state" wordt gevestigd waarin ook Gaza als zelfstandige economische eenheid kan functioneren. Dat hebben wij in de vijf condities vastgelegd. De Europese Unie is hiervoor en moet er haar best voor doen.

De heer Van Bommel (SP):

Voorzitter. De minister heeft tot twee maal toe het woord disproportioneel gebruikt. Er wordt dus te grootschalig militair geweld gebruikt om te reageren op de raketten uit de Gazastrook. Ik ben het met hem eens. Proportionaliteit maakt ook deel uit van het humanitair oorlogsrecht. Wanneer er disproportioneel gebruik wordt gemaakt van militair geweld in reactie op ander geweld, is er sprake van handelen in strijd met het internationaal recht. Dat betekent dat de Europese Unie, en Nederland als voorzitter daarvan voorop, dit geweld als illegaal moet bestempelen en veroordelen. Het betekent ook dat minister Bot het daar niet bij kan laten en dat hij gebruik moet maken van de instrumenten waarover de Europese Unie beschikt. Als voorzitter van de EU kan hij dit geweld niet laten voortduren. Als voorzitter van de EU zou hij gebruik moeten maken van instrumenten als het Associatieverdrag tussen de Europese Unie en Israël. Als hij daar niet toe bereid is, bewijst hij lippendiensten aan Israël. Hij veroordeelt dan aan de ene kant het geweld, maar staat aan de andere kant toe dat Israël dat geweld gebruikt. Wanneer is genoeg genoeg? Israël heeft aangekondigd nog weken te zullen doorgaan met deze actie. Wanneer komt minister Bot in actie? Wanneer roept hij de Associatieraad bijeen om het Associatieverdrag met Israël op te schorten?

De voorzitter:

Ik verleng het vragenuur met vijf minuten tot 15.15 uur. In die tijd wil ik de vragen van de heer Hofstra ook nog behandelen.

Minister Bot:

Zoals ik heb gezegd, zijn wij voortdurend in overleg met Israël om dat land te doen afzien van wat wij disproportioneel geweld noemen. Ik geloof niet dat op dit moment het opschorten van een Associatieverdrag en dergelijke geëigende maatregelen zijn. Dat kun je eenmalig toepassen; daarna is het afgelopen. Wij willen dat het geweld ophoudt. Wij geloven dat de weg van de dialoog en van het aanhouden van het gesprek beter is en dat het opschorten van het Associatieverdrag of het doen van een beroep op het Associatieakkoord weinig effect heeft op Israël. Integendeel. We zien elkaar sowieso in dat kader. Wij geloven dat wij iedere vorm van invloed verliezen als wij de dialoog afkappen.

De heer Van Baalen (VVD):

Voorzitter. Ik dacht dat ik de heer Koenders verkeerd had begrepen, dus ik vraag het even na. Is het waar dat hij wil onderhandelen met de Hamas, terwijl die de verantwoordelijkheid heeft opgeëist voor aanslagen op scholen, uitgaansgelegenheden, bussen in Israël waarin onschuldige Israëliërs zaten en onschuldige Palestijnen? Wil de heer Koenders de hand reiken aan een organisatie als de Hamas die bloed aan haar handen heeft? Ik kan mij dat niet voorstellen.

De heer Koenders (PvdA):

Voorzitter. De heer Van Baalen insinueert dat ik enige sympathie zou hebben voor de moordaanslagen van de Hamas-beweging. Dat is niet het geval, ik heb ook van een laffe moord gesproken en van een organisatie die onder controle moet worden gebracht. Maar de internationale ervaring is nu eenmaal dat je altijd met je vijand moet onderhandelen. Er is bijna geen conflict in de wereld waarbij dit niet geld. Als voorbeeld noem ik het voorbeeld van Burundi, waar wij onlangs op werkbezoek zijn geweest. Daar onderhandelt onze regering met de FNL, met mensen met ongelooflijk veel bloed aan hun handen. Verder is er in Angola onderhandeld met de FNLA, met mensen die kinderen hebben vermoord. Voor die mensen heb ik geen enkele sympathie. Ik zeg alleen dat je om vrede te brengen soms moet overwegen, te onderhandelen met de groeperingen die de macht werkelijk hebben. Hier kunnen wij lang en breed over praten, maar het is helaas de realiteit. Ik geef de voorkeur aan een effectief vredesproces boven de illusie dat je de slechte organisatie Hamas met militaire middelen de hoek in zou kunnen drijven. Dit heeft niets te maken met sympathie voor terrorisme, het is helaas de realiteit die al jaren in het Midden-Oosten doorziekt.

De heer Van der Staaij (SGP):

Voorzitter. Ik zou de minister in ieder geval willen steunen als hij zegt dat wij geen genoegen kunnen nemen met een eenzijdige verklaring waarin de schuld geheel en al bij Israël wordt gelegd. Voor het evenwicht in dit debat leg ik hem ook nog de vraag voor of hij het met mij eens is dat het op zichzelf wel gerechtvaardigd is dat Israël optreedt tegen een voortdurende reeks van raketaanvallen. Het zijn er inmiddels vier- à vijfhonderd. En is hij het met mij eens dat het in veel gevallen ook buitengewoon lastig is om de proportionaliteit te meten als de aanvallen – cynisch genoeg – afkomstig zijn uit dichtbevolkte Palestijnse gebieden, zodat het bij een optreden daartegen veelal buitengewoon moeilijk is om onderscheid te maken tussen de burgerbevolking en de – schuldige – terroristen?

Minister Bot:

Ik denk dat ik deze vragen bevestigend kan beantwoorden. Dit heb ik ook in mijn gesprekken met zowel Shalom als Abu Ala heel duidelijk naar voren gebracht. Ik heb tegen Abu Ala gezegd dat zijn mensen begonnen zijn met die aanvallen en dat dat een respons heeft opgeroepen. Shalom zegt dat hij niet alleen verplicht was om hierop te reageren, maar dat hij, omdat hij weet dat er nog veel meer van die raketten liggen, ervoor moet zorgen dat hij daarvan af komt, omdat het anders over een week opnieuw begint. Hij vindt de reactie van Israël uiteraard niet disproportioneel, de Europese Unie vindt dat wel. Dat heb ik ook heel duidelijk gezegd. Ik heb aangegeven dat ieder land uiteraard het recht heeft om zichzelf en zijn burgers te verdedigen en dat wij daar ook begrip voor hebben, maar dat het altijd in verhouding moet staan tot het aangerichte onheil. Ik heb gezegd dat Europa de voortdurende inzet van zware wapens door Israël disproportioneel vindt. Maar wij hebben dus wel aangegeven dat wij er op zichzelf begrip voor hebben dat Israël gereageerd heeft, dat het land zichzelf wil beschermen. Het argument van Israël is daarbij met name dat men het vaste voornemen heeft om zich uit Gaza terug te trekken, maar dat men dan wel een veilig gebied wil achterlaten. Wij hebben gezegd dat wij zeer veel begrip hebben voor het standpunt van Israël en dat wij bereid zijn om te helpen, de situatie in de gaten te houden, samen met Egypte. Maar Israël moet het ons wel mogelijk maken, zo heb ik eraan toegevoegd.