Vragen van het lid Eerdmans aan de minister van Justitie over het niet terugkeren naar tbs-kliniek Veldzicht door twee tbs'ers die met proefverlof waren.

De heer Eerdmans (LPF):

Voorzitter. Een paar weken geleden spraken wij hier over een plan om tbs'ers in woonwijken te plaatsen. Bij die gelegenheid zei ik al dat de minister hier meestal over de knie gaat als er weer een tbs'er is ontsnapt. Helaas is het weer zover. De minister zit weer in vak-K. Sinds onze motie van wantrouwen tegen de minister van Justitie over zijn tbs-beleid, precies een jaar geleden, zijn er inmiddels alweer zes tbs'ers niet teruggekeerd na verlof: op 9 juli, 28 juli en 2 december 2004 en op 20 januari, 2 april en 7 juni 2005 zijn er tbs'ers ontsnapt. Dit keer gaat het over Wilhelm J. Schippers, een gewelddadige verkrachter die al vijftien jaar in tbs zat toen hij op station Utrecht de benen nam. Hij ontsnapte dinsdag en pas dit weekend weten wij om welke levensgevaarlijke en gestoorde crimineel het gaat.

1. Waarom heeft het vijf dagen moeten duren voordat alles uit de kast werd getrokken en de foto van Schippers op de televisie werd getoond? Waarom is dat niet op dezelfde dag gebeurd? Hadden wij dan niet veel meer tips kunnen krijgen van burgers?

2. Waarom moet ik uit de krant vernemen dat deze man is ontsnapt? Wat was er gebeurd als het Algemeen Dagblad het bericht niet had geplaatst op zaterdag? Is er niet een actief mediabeleid op het departement dat berichten uitstuurt als een tbs'er niet is teruggekeerd van zijn verlof?

3.Op welk moment na de ontdekking van de ontsnapping was de politie landelijk op de hoogte? Heeft het nieuwe Meldpunt Ongeoorloofde Afwezigheid naar het oordeel van de minister goed gefunctioneerd?

4. Stond deze ontsnapte tbs'er inderdaad op de wachtlijsten voor long-stay, zoals De Telegraaf schrijft? Als dat zo is, betekent het dan niet dat deze man helemaal niet naar buiten had mogen gaan, ook niet naar zijn bejaarde moeder in Eindhoven?

5. Moeten begeleiders die tbs'ers op verlof begeleiden niet standaard worden uitgerust met een wapenstok en handboeien om een tbs'er tegen te houden als deze dreigt te ontsnappen?

6. Is het geen goed idee om alle tbs'ers voortaan op verlof uit te rusten met een enkelband zodat wij via de satelliet altijd weten waar zij zijn?

Minister Donner:

Voorzitter. Het is inderdaad droevig dat wij hier weer staan wegens het zich onttrekken van een tbs'er aan de regels voor verlof. Het betreft hier iets wat iedere keer weer zorg met zich brengt. De vorige week heb ik aangegeven dat er twee tbs'ers zijn ontsnapt, van wie de een zich een dag later zelf heeft gemeld. Er zijn overigens meer gevallen geweest, hetgeen voor mij onder andere aanleiding is geweest om vanaf vorige week donderdag, dus voordat er in de media melding van gemaakt werd, alle verloven bij Veldzicht te schorsen, teneinde te bezien wat er eventueel aan de verloven schortte. Tegelijkertijd wijs ik er wel op dat het om verschillende situaties en verschillende gevallen ging, zodat je ook niet kunt constateren dat dit een gevolg is van het specifiek gevolgde beleid.

Er wordt geen actief mediabeleid gevoerd in de zin dat zodra een tbs'er zich onttrekt aan de verlofregels, onmiddellijk de kranten worden geïnformeerd. Gelet op de ontstane commotie en verontrusting is dat iets waarmee je met zorg moet omgaan, temeer daar in de overgrote meerderheid van de gevallen betrokkenen binnen één of twee dagen weer binnen de kliniek aanwezig zijn. Dat in dit geval besloten is tot actieve bekendmaking op zondag, hangt samen met de situatie rond de persoon. De aanwijzingen dat het hierbij niet ging om een tijdelijke onttrekking maar dat deze persoon zich bewust aan de verlofregels onttrok en het feit dat hij een bepaald medicijn gebruikt dat voorkomt dat hij gevaarlijk is en dat in het onderhavige geval in de loop van deze week uitgewerkt zou raken, waren de redenen om zondag te beslissen om er bekendheid aan te geven, ondanks de terughoudendheid die wij doorgaans hanteren op dat punt. Voor die tijd was er geen reden om er bekendheid aan te geven.

De betrokkene heeft zich op 7 juni om vijf voor half vijf onttrokken aan de begeleiding en om tien voor vijf was het recherche-informatiepunt geïnformeerd en werden onmiddellijk alle politieregio's geïnformeerd plus de specifieke regio's Utrecht en Noord-Brabant.

Het is inderdaad waar dat ten aanzien van betrokkene long-stay was aanbevolen door de kliniek. Dat was in beginsel in 1999 toegepast. Daar is betrokkene tegen in beroep gegaan en door de rechter is bevolen dat hij opnieuw in behandeling genomen zou worden. Dat er in dit geval begeleid verlof plaatsvond, is gebeurd op basis van de uitspraak van de rechter die bij de verlenging in september vorig jaar geëist heeft dat de verlenging nog een jaar toegestaan zou worden en dat aan het eind daarvan de resultaten van de resocialisatie bekend zouden zijn. Dat houdt in dat er begeleid verlof plaatsvindt. Dat is iets anders dan incidenteel verlof, dat wordt gegeven om humanitaire redenen. Begeleid verlof is mede bedoeld voor resocialisatie. Daarom wordt gebruikgemaakt van het openbaar vervoer. Nadat betrokkene de kliniek heeft verlaten, heeft hij ook geen auto met chauffeur, maar zal hij per openbaar vervoer reizen. Daarom zijn de begeleiders in die situaties ook niet bewapend. Mede naar aanleiding van eerdere discussies wordt momenteel geëxperimenteerd met elektronische bewaking van tbs-patiënten, met name als zij op verlof zijn. Ik heb de Kamer ingelicht over de lopende pilots. Het is nog te vroeg om daaraan conclusies te verbinden. De eerste resultaten wijzen erop dat juist op plaatsen waar veel personen samenkomen, zoals stations en grote steden, het gps-systeem minder geschikt is om precies na te gaan waar betrokkene zich bevindt. Ik kan daarop nu niet vooruitlopen, maar er wordt dus aan gewerkt.

De heer Eerdmans (LPF):

Voorzitter. Is de situatie inderdaad zo ernstig als wordt geschetst? De betrokken tbs'er gebruikt medicijnen. Dat wisten wij nog niet. Het Nederlandse publiek weet het nu ook. De medicijnen raken op en daardoor zal zijn gewelddadigheid toenemen. Ik begrijp dat de man niet naar buiten had gemogen als het aan de minister had gelegen, maar dat de rechter daar een stokje voor heeft gestoken. De man was geschikt voor de long-stay en niet voor reclassering. Het is dus een heel gevaarlijke gek, die momenteel nog steeds in het land rondloopt. De minister zegt het jammer te vinden als deze mensen niet terugkeren, maar hij laat gerust een of twee dagen verlopen, omdat het daarna pas ernstig zou worden. Een tbs'er die een paar uur spoorloos is, baart hem geen zorgen. Ik wijs erop dat die mensen onze kinderen of andere naasten iets kunnen aandoen en geweldsmisdrijven kunnen plegen. Dat blijkt ook. Ik begrijp niet dat de minister, op het moment dat er een tbs'er is ontsnapt, dat niet actief bekendmaakt aan het volk. Ik zou dat logisch vinden. Nu gebeurt het pas na vijf dagen.

Ik ben blij dat de minister de verloven bij de desbetreffende kliniek zal intrekken. Dat heeft hij ook gedaan na Flevo Future, toen een meisje uit Eibergen werd ontvoerd en misbruikt. Toen waren wij ook ineens wakker. Na dit drama doet de minister het ook. Is hij daarnaast bereid kliniek Veldzicht volledig door te lichten?

Er zijn pilots gaande met de gps-enkelbandjes, maar het zou te vroeg zijn om deze in te voeren. Wat is te vroeg? Wachten wij eerst op een nieuwe ontsnapping? Dat lijkt mij niet prettig. Ik vind dat alle tbs'ers een enkelband moeten krijgen. Op stations zijn zij daarmee niet te volgen. Dan gaat een tbs'er dus niet naar een station. Wat moet hij daar? Breng hem met een busje naar zijn oma, als die op sterven ligt. Hij hoeft niet op een station te komen, als het systeem daar niet werkt. Wij gaan het systeem niet veranderen omdat het bandje niet werkt.

Vindt de minister niet dat de mensen die deze gevaarlijke criminelen begeleiden iets meer moeten hebben dan een verbiedend vingertje? Er moet toch iets van begeleiding zijn? Dat mag best met meer materiaal. Geef die mensen een wapenstok of iets anders in handen, waardoor ontsnappen niet meer zo gemakkelijk is.

Minister Donner:

Voorzitter. Ik heb geschetst dat het doen van mededelingen een kwestie van afweging is. In dit geval is de beslissing om de persoon met zijn beeltenis op televisie te tonen, die op zichzelf uitzonderlijk is, mede genomen vanwege het moment waarop hij mogelijk gevaarlijk wordt. Het beleid in dezen wordt niet geholpen als dit in alle gevallen onmiddellijk aan de media wordt meegedeeld. Dat dient geen zinnig doel.

Ik heb uiteengezet dat op dit moment wordt bezien in hoeverre elektronische bewaking in dit soort situaties behulpzaam is. De eerste conclusies zijn dat dat niet het geval is. Natuurlijk kun je zeggen dat deze personen een enkelband om moeten krijgen en dat zij niet meer via drukke stations mogen reizen, maar dan ga je voorbij aan de essentie van de resocialisatie. Doel van de tbs is om iemand op den duur weer zelfstandig in de samenleving te laten functioneren. In dit geval gebeurde dat op uitdrukkelijk bevel van de rechter. Bewaking en begeleiding worden toegepast in die gevallen dat een niet voor verlof geïndiceerde tbs'er zich buiten de kliniek bevindt, maar niet bij resocialisatie. In totaal gaat het om 50.000 bewegingen per jaar voor alle tbs-cliënten.

In gevallen zoals deze moeten zo snel mogelijk alle maatregelen genomen worden – en die zijn ook genomen – om ervoor te zorgen dat alle instanties die behulpzaam kunnen zijn bij het opsporen van de betrokkene worden ingeschakeld. In het verloop van het proces heeft men de vraag moeten beantwoorden op welk moment het publiek meer in den brede op deze persoon moet worden gewezen. Dat is mede dienstbaar aan de opsporing van de betrokkene en de bescherming van de bevolking. Die afweging is zaterdagavond gemaakt en geactualiseerd in de uitzending van Opsporing Verzocht van maandagavond.

Deze personen worden in beginsel vervoerd onder de normale omstandigheden waaronder zij in de samenleving zullen functioneren, dus niet met handboeien. In dit geval was dit de eis van de rechter op basis van de wet.

De heer Wolfsen (PvdA):

Voorzitter. In het opsporingsbericht werd gezegd dat deze man onbehandelbaar en gevaarlijk is. Hij mag dan wel een bepaalde vorm van verlof krijgen, maar de rechter zegt er niet bij dat hij met deze begeleiding via het drukste station moet reizen. Rara, hoe kan dat? Deze minister heeft daar toestemming voor gegeven? Hoe verhoudt dit zich tot alle verbeteringen die het afgelopen jaar zijn doorgevoerd?

Vorig jaar hebben wij ook een dergelijke affaire gehad en toen zei de minister dat er niets aan de hand was. Op verzoek van de Kamer is echter de kliniek doorgelicht en toen bleek er heel veel aan de hand te zijn. De minister zei toen letterlijk dat de bevindingen bijzonder verontrustend waren. Is de minister bereid om die onderzoekers naar deze kliniek te laten kijken?

Minister Donner:

Op donderdag is besloten om alle verloven in beide betrokken klinieken in te trekken, juist om het beleid terzake te kunnen doorlichten. Als daar aanleiding voor is, kan ik daar externe onderzoekers op zetten, maar dat moet nog blijken. Ik wijs er nogmaals op dat het hier om twee disparate gevallen gaat. Het verlenen van dit verlof was niet gebaseerd op een bepaald beleid, want dat berustte op een uitdrukkelijk bevel van de rechter.

Het resocialisatieprogramma van betrokkene omvatte mede het reizen naar zijn echtgenote en die reis gaat via Utrecht. In de afgelopen tijd was dit meermalen probleemloos verlopen. Deze persoon werd bepaald niet voor het eerst op deze wijze vervoerd.

Mevrouw Van der Laan (D66):

Voorzitter. Twee jaar geleden heb ik een motie ingediend over privacybeperkende maatregelen bij straffen. In reactie daarop heeft de minister al aangegeven dat de mogelijkheden daarvan onderzocht werden. Daar is men kennelijk nog steeds mee bezig. Wanneer wordt dit experiment afgerond? Zijn er juridische belemmeringen voor dergelijke maatregelen tijdens de proefperiode of bij de eventuele terugkeer in de samenleving?

Het is helemaal niet erg dat een dergelijk systeem niet werkt op een groot station, want de betrokkene zal daar niet blijven rondhangen. Als deze persoon een enkelband om had gehad, had men geweten waar hij was. Dan was bekend of hij nog in Nederland was of wellicht in het buitenland, zodat Interpol ingeschakeld moet worden.

Minister Donner:

Ik heb de Kamer uitvoerig ingelicht over de pilots. Ik heb nu niet voor de geest wanneer ze zullen aflopen, maar dat staat in de stukken die aan de Kamer zijn gestuurd. Daarin staat ook wanneer conclusies kunnen worden verbonden aan de pilots. De eerste aanwijzingen zijn dat deze methode minder geschikt is op stations. Verder is hier sprake van enkelbanden die, als men ruimer de tijd heeft, kunnen worden verwijderd of zodanig afgedekt dat zij geen signalen meer geven. Het beeld is dus niet correct dat ik een persoon altijd kan natrekken als deze een enkelband om heeft, of in dit geval een polsband.

De heer Weekers (VVD):

Deze zaak is inderdaad onbegrijpelijk. De VVD-fractie is blij dat de minister onmiddellijk alle verloven heeft geschorst en dat daardoor even een pas op de plaats wordt gemaakt. De minister heeft gezegd dat de persoon om wie het hier gaat, geschikt is voor de long-stay en gevaarlijk is als zijn medicijnen op zijn – niet voor niets heeft de minister een opsporingsbericht laten uitgaan – en toch is hier sprake van een begeleidingsregime als ware het resocialisatie. Dat laat zich toch niet rijmen? Kan de minister daarop nader ingaan? Tot wanneer zijn alle verloven geschorst? Kan de minister de zekerheid geven dat die schorsing niet zal worden opgeheven tot er adequate maatregelen zijn getroffen waardoor dit soort flauwekul niet meer zal voorkomen?

Minister Donner:

Ik heb er al eerder op gewezen dat hier sprake is van een situatie waarin de kliniek van mening is dat betrokkene voor long-stay in aanmerking komt, maar dat deze keuze is aangevochten voor de rechter. De rechter heeft zeer uitdrukkelijk besloten dat de behandeling moet worden voortgezet. Ook heb ik gezegd dat in 2003 en 2004 het Openbaar Ministerie voortzetting van de tbs-periode heeft gevorderd voor twee jaar. In beide gevallen heeft de rechter besloten dat verlenging niet langer dan een jaar mogelijk is. In september 2004 heeft de rechtbank zeer uitdrukkelijk bepaald dat bij de volgende verlenging – zo die in overweging zou moeten worden genomen – heel duidelijke informatie beschikbaar zal moeten zijn over de resocialisatie van betrokkene. Dat impliceert dat begeleid verlof plaatsvindt. Dat is dus geen kwestie meer geweest van afweging door de kliniek; er is op dit punt zeer uitdrukkelijk gevorderd.

Ik heb gezegd dat de verloven van deze kliniek mede zijn ingetrokken om na te gaan of hier inderdaad sprake is geweest van een structurele beleidsfout of van een aantal gevallen die toevallig samenlopen. De verloven worden pas hervat als daarop een eenduidig antwoord is gekomen.

Mevrouw Joldersma (CDA):

Wij hebben hier te maken met een geval waarvan wij al vaker op de hoogte zijn gesteld, namelijk dat de rechter tegen het advies van de instelling in heeft gezegd dat de tbs moet worden opgeheven. Wij weten dat juist dat soort mensen heel vaak in de fout gaat. De minister heeft ooit toegezegd ons daarover nader te informeren. Wanneer horen wij daarover iets? De instelling weet dus dat men met een gevaarlijke persoon te maken heeft. Wist zij ook dat hij vluchtgevaarlijk was en heeft zij binnen haar mogelijkheden alles aangegrepen om voor een optimale begeleiding te zorgen?

Minister Donner:

Ik heb de Kamer inderdaad toegezegd dat ik het contrair gaan van de rechter nader zou onderzoeken. Ik hoop dat het rapport daarover er dit najaar zal zijn. Het onderzoek loopt op dit moment en de resultaten verwacht ik dit najaar. Overigens geven de beelden tot dusverre niet aan dat een correlatie zou bestaan tussen het contrair gaan en de onttrekking. Dit zijn echter voorlopige beelden.

De vraag naar long-stay of niet speelt sinds 2001. Betrokkene gaat sinds 2003 op begeleid verlof. Sinds de verlenging van de tbs-behandeling in 2004 is niet gebleken van onttrekking aan de regels. In de voorgaande periode is dat wel een aantal keren het geval geweest. Toen is gereageerd met het intrekken dan wel het heroverwegen van het verlof. Nogmaals, op dit punt waren er geen aanwijzingen dat betrokkene zich zou onttrekken. Achteraf blijkt wel dat dit geen opwellingsontvluchting is geweest, maar dat betrokkene duidelijk de bedoeling heeft om zich te onttrekken. Dat is ook de reden geweest om de maatregelen te overwegen die genomen zijn.

Mevrouw Kraneveldt (LPF):

Is de minister bereid de wet aan te passen, opdat de rechter niet meer tegen het advies van de experts in tot verlof en resocialisatie kan besluiten?

Is een goede risicotaxatie gemaakt van deze mijnheer?

Als iemand de enkelband verwijdert of afdekt, moeten toch alle alarmbellen gaan rinkelen? Ze moeten in ieder geval een stuk eerder gaan rinkelen dan nu het geval was.

Minister Donner:

Op dit moment wordt een pilot gehouden inzake het gebruik van enkelbanden. Het is daarom niet zinvol om daarover nu een discussie te voeren.

Dan kom ik op het verzoek om de wet te wijzigen. Men moet zich realiseren dat het hierbij om vrijheidsbeneming gaat. Het kan niet zo geregeld worden dat vrijheidsbeneming mogelijk is zonder dat de rechter daarover oordeelt, enkel omdat een expert meent dat vrijheidsbeneming is aangewezen. Wij kunnen dat wel nationaal in de wet regelen, maar dan lopen wij vierkant tegen de grondrechten op. Ik denk ook niet dat dit terecht zou zijn. Het is niet alleen een kwestie van een deskundigenoordeel. Het gaat hierbij om een delinquent die in 1990 iets heeft gedaan. Was er geen tbs, dan zou die persoon vermoedelijk al lang weer op vrije voeten zijn geweest. De situatie van tbs wordt hier voortdurend verlengd. Dat aspect zal voor een rechter een rol spelen bij de afweging of zo iemand voor de rest van zijn leven in een long-stay afdeling moet verblijven. Dat is geen besluit dat enkel door experts kan worden genomen.