De voorzitter:

Geachte medeleden. Gisteren hebben velen van ons met ontroering de beelden gezien van de begrafenis van de Israëlische premier Yitzhak Rabin. Zijn dood heeft ook ons geschokt. Het deed goed dat bij de begrafenis ons land was vertegenwoordigd door Hare Majesteit de Koningin, vergezeld van de minister-president en de minister van Buitenlandse Zaken.

Het is passend dat ook wij vandaag in deze zaal getuigen van onze betrokkenheid bij de gebeurtenissen in Israël, een land waar wij ons over partijgrenzen heen mee verbonden voelen en een land dat ons hoop geeft. Hoop durfden we in het bijzonder te voelen toen Yitzhak Rabin, de opperbevelhebber van het Israëlische leger in de zesdaagse oorlog van 1967, de latere minister van Defensie, de man van de harde reactie op de Intifada, toen die man de weg van de vrede insloeg, zoals zijn voorganger en partijpolitieke tegenpool Menachem Begin dat meer dan tien jaar eerder had gedaan.

Enkelen onder ons hebben het voorrecht gehad hem te mogen ontmoeten onder andere toen hij vorig jaar tijdens een officieel bezoek aan ons land de beide Kamers bezocht. Wij herkenden in deze eerste in Israël zelf geboren Israëlische premier een nuchterheid – "eerst zien dan geloven" – die niet leidt tot grote retoriek en evenmin tot diplomatieke hoffelijkheden. Maar deze stugge soldaat voelde net als zijn voorgangers, waarvan de Torah de geschiedenissen vertelt, dat de echte oplossing niet uit de loop van een geweer komt.Voorzitter

De veiligheid van zijn land en zijn volk heeft hij zijn gehele leven voor ogen gehad. De nu lopende vredesonderhandelingen vond hij, de emoties opzij zettend, rationeel noodzakelijk. Op 13 september 1993, ter gelegenheid van de ondertekening van het Beginselakkoord te Washington, sprak hij van "de vooravond van een kans op vrede, een kans misschien op het einde van oorlog en geweld". En bij de ondertekening van de Interim-overeenkomst op 28 september van dit jaar, ook te Washington, zei hij "dat het land vloeiende van melk en honing niet mag worden tot een land vloeiende van bloed en tranen".

In dat land van vrede heeft Yitzhak Rabin niet mogen leven. Dat land heeft hij voor ogen gehad en misschien mogen we zeggen dat hij zaterdagavond iets ervan heeft mogen zien in Tel Aviv op dat plein waar aanvankelijk grote vreugde en enthousiasme was over de belofte en het reële perspectief van vrede, en waar hij voor het eerst in het openbaar met alle aanwezigen het lied van de vrede meezong. Die belofte en dat reële perspectief blijven. Ook wij zijn gehouden, waar mogelijk, steun te verlenen aan de realisering daarvan.

Wij wensen het volk van Israël de kracht toe om op zijn moeilijke weg verder te gaan. Ik zal deze wens namens u overbrengen aan onze collega's in de Knesset. Wij denken aan de nabestaanden, de echtgenote, kinderen en kleinkinderen van Yitzhak Rabin. Zij worden het zwaarst getroffen, zoals gisteren bleek bij de woorden van zijn kleindochter die eenieder ontroerde.

Wij herdenken hem ook als één van de mensen die in dit laatste decennium van de twintigste eeuw de hoop teruggaven die wij in deze eeuw zo vaak voelden verdwijnen.

Minister Kok:

De afgelopen nacht zijn de minister van Buitenlandse Zaken en ik samen met Hare Majesteit de Koningin teruggekeerd van de indrukwekkende begrafenis van de Israëlische premier Yitzhak Rabin in Jeruzalem. Een groot man, die zich volledig wijdde aan de zaak van duurzame vrede en verzoening in het Midden-Oosten, kwam zaterdagavond door bruut geweld om het leven. De bevolking van Nederland heeft daarop met afschuw en ontsteltenis gereageerd. De premier van Israël, die zich met alle kracht die in hem was inzette voor de vrede, viel als slachtoffer van de haat, gedood door de kogels uit het pistool van een joodse extremist. Gebeurtenissen die aan de kern van Israël raken, beroeren de Nederlandse samenleving ten diepste. De dramatische dood van Yitzhak Rabin heeft ook ons in diepe rouw gedompeld. De wereld weende gisteren bij zijn graf.

Yitzhak Rabin was een militair, die een sleutelrol vervulde bij de organisatie van de verdediging van Israël tegen gewelddadige bedreigingen, waaraan het land sinds zijn ontstaan het hoofd heeft moeten bieden. Als geen ander had hij inzicht in de strategische en tactische voorwaarden waaraan de verdediging van Israëls veiligheid moest voldoen. Het was vanuit die kennis en met dat inzicht dat premier Rabin zo goed kon overzien welke ruimte hij had om een vredespolitiek te voeren die het voortbestaan van zijn land niet in gevaar zou brengen. Hij was ook een politicus. Als chef-staf en later als minister, minister-president en leider van de Arbeidspartij heeft hij de democratische interactie tussen bevolking en gekozen leiders voluit leren kennen. Met de kracht van zijn woord wist hij steeds zijn politieke visie uit te dragen om daarvoor een draagvlak bij de bevolking en in het parlement te vinden en te behouden.

Rabin was onmiskenbaar een groot leider. Toen hij in 1992 premier van zijn land werd, was het vredesproces net begonnen. Steeds duidelijker werd toen dat het einde van de koude oorlog van blijvende betekenis kon zijn voor de verhoudingen in het Midden-Oosten. Nadat de Verenigde Staten samen met Rusland hiervoor het kader hadden geschapen, heeft Israël onder premier Rabins leiding in toenemende mate zelf tempo en inhoud van de vredesonderhandelingen bepaald in directe onderhandelingen met de betrokken Arabische partijen. Het vredesverdrag met Jordanië en de steeds verder strekkende akkoorden met de Palestijnen zijn hiervan het resultaat geweest. Daarnaast bracht hij politieke openingen tot stand naar bijna de hele Arabische wereld van de Atlantische Oceaan tot de Perzische Golf.

Mijnheer de voorzitter! De vastberadenheid waarmee de Israëlische regering onder leiding van premier Rabin haar vredespolitiek voerde, hebben wij in onze rechtstreekse contacten met hem kunnen vaststellen. Hij was de afgelopen jaren enige malen in Nederland en zocht onze steun voor zijn vredespolitiek. De laatste keer dat hij mij en de minister van Buitenlandse Zaken hierop aansprak, was nog maar twee weken geleden in New York. Vanuit onze wens, het vredesproces in het Midden-Oosten te steunen, niet alleen ten gunste van Israël maar gelijkelijk voor alle daarbij betrokken partijen, heeft Nederland zich geëngageerd. De staatsbezoeken die Hare Majesteit de Koningin eind vorig jaar aan Jordanië bracht en in maart dit jaar aan Israël, hadden mede ten doel dit engagement zichtbaar te maken. Nederland heeft binnen de kaders van het vredesproces op tal van terreinen concrete activiteiten ondernomen. Een cruciaal element hierin is onze sterk toegenomen hulp aan de Palestijnen. Nederland neemt deel aan een unieke internationale samenwerking tussen donoren, de Palestijnen en Israël om de veranderingen waartoe politieke leiders besloten tastbaar te maken voor de bevolking.

Premier Rabin mocht de ondertekening van het Israëlisch-Palestijnse interimakkoord eind september in Washington, na een korte tussenstop in Amsterdam waar hij en minister Peres nog spraken met vice-premier Dijkstal, nog zelf meemaken. Onder zijn leiding werd het door de Knesset aanvaard. Dat dit met de kleinst mogelijke meerderheid gebeurde, gaf aan dat ook onder de Israëlische bevolking de vrede niet voor iedereen tastbaar was. De vredesdemonstratie in Tel Aviv afgelopen zaterdag was juist daarom zo'n belangrijke en emotionele gebeurtenis. Dat premier Rabin juist na afloop van die vredelievende samenkomst werd vermoord, is dramatisch.

De Nederlandse regering hoopt van harte dat het Israëlische volk in de eensgezindheid waarmee het rouwt en treurt bij de dood van premier Rabin de inspiratie zal vinden om met die zelfde eensgezindheid de weg naar de vrede te vervolgen. Zijn wens tot een alomvattende vrede met al Israëls buren, dus ook met Syrië en Libanon, heeft hij niet zelf kunnen vervullen. Het tot een goed einde brengen van het vredesproces is nu de zware opgave voor de Israëlische regering, thans onder leiding van Shimon Peres. Door op het hoogste niveau bij de begrafenisplechtigheid aanwezig te zijn heeft de regering niet alleen de persoon van premier Rabin willen eren, maar zeker ook opnieuw van onze Nederlandse betrokkenheid willen laten blijken om het vredesproces blijvend te steunen. Onze aanwezigheid was een herbevestiging van onze bijzondere relatie met Israël maar het was ook een herbevestiging van onze wens, gelijkelijk met alle partijen aan vrede in het Midden-Oosten te blijven werken. Een vrede waarvoor premier Rabin heeft gestreden en waarvoor hij is gestorven.

Mogen zijn vrouw, zijn kinderen en kleinkinderen, ja, mag het hele volk van Israël troost putten uit het voorbeeld dat hij stelde. Vrede vergt soms meer moed dan oorlog. Die moed versterken onder alle volken van het Midden-Oosten is ook een opdracht aan ons zelf.

De voorzitter:

Ik verzoek u, enige ogenblikken stilte in acht te nemen.

(De aanwezigen nemen enige ogenblikken stilte in acht.)

De voorzitter:

Ik dank u wel. Ik dank de minister-president voor zijn woorden.

De vergadering wordt enkele minuten geschorst.

De voorzitter:

De ingekomen stukken staan op een lijst die op de tafel van de griffier ter inzage ligt. Op die lijst heb ik voorstellen gedaan over de wijze van behandeling. Als aan het einde van de vergadering daartegen geen bezwaren zijn ingekomen, neem ik aan, dat de Kamer zich met de voorstellen heeft verenigd.

Naar boven