28 684 Naar een veiliger samenleving

Nr. 548 BRIEF VAN DE MINISTERS VOOR RECHTSBESCHERMING EN VAN JUSTITIE EN VEILIGHEID

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Den Haag, 21 januari 2019

Inleiding

Op 22 februari¹ 2018 heeft de Minister van Justitie en Veiligheid aan uw Kamer toegezegd om te komen met een voortgangsrapportage over de resultaten van het werk van de Taskforce Overvallen. Gezien het integrale karakter van de aanpak van dit fenomeen informeren wij, de Minister van Justitie en Veiligheid alsmede de Minister voor Rechtsbescherming, uw Kamer gezamenlijk over de voortgang van de uitvoering van het actieprogramma 2.0 van de Taskforce Overvallen. Tevens informeren we uw Kamer over de voortgang in de aanpak van woninginbraken, heling en geweld. Tot slot informeren wij uw Kamer over een aantal toezeggingen.

De aanpak van overvallen, straatroven, woninginbraken en gewelddelicten is bij uitstek een maatschappelijke opgave. De fysieke integriteit van ieder individu en zijn of haar bezit is een groot goed en inbreuk hierop mag niet ongestraft blijven. Het aantal overvallen, straatroven en woninginbraken ligt ruim onder de streefcijfers die zijn neergelegd in de gemeenschappelijke veiligheidsagenda 2015–2018. Ook expressief geweld, gepleegd in de semi-openbare ruimte, is de afgelopen jaren sterk gedaald. We werken gezamenlijk met partners inmiddels een aantal jaar aan het voorkomen van slachtofferschap, het tegengaan van de ontwikkeling van delinquent gedrag bij risicogroepen, het opsporen en vervolgen van daders en het voorkomen van recidive.

Taskforce Overvallen: resultaten en toekomst

De Taskforce Overvallen staat aan de basis van de integrale aanpak van overvallen en straatroven en zet zich al vanaf 2009 in om deze fenomenen tegen te gaan. Begin 2017 heeft de Taskforce Overvallen een advies uitgebracht aan onze ambtsvoorganger over de integrale aanpak en de toekomstvisie hierop.² Dit advies is deels gebaseerd op de evaluatie van de aanpak van overvallen en straatroven door em. prof. Fijnaut en dr. Rovers. Kern van de bevindingen is de noodzaak van een langdurige en intensieve samenwerking tussen de strafrechtketen, gemeenten en bedrijfsleven om deze fenomenen te bestrijden.³ De Taskforce Overvallen heeft de afgelopen twee jaar werk gemaakt van deze aanbevelingen en uitvoering gegeven aan het actieprogramma 2.0.

Ondanks de sterke daling van het aantal overvallen, woninginbraken, straatroven en geweld, worden er nog iedere dag gemiddeld 350 mensen in Nederland slachtoffer van deze delicten. Op basis hiervan hebben de leden van de Taskforce Overvallen zich recentelijk unaniem uitgesproken om de komende jaren door te gaan met deze vorm van publiek-private samenwerking. Voortzetting van deze samenwerking blijft tevens van belang, gezien de recent verschenen jaarcijfers. Hieruit blijkt dat het aantal overvallen in 2018 met 4% is gestegen ten opzichte van 2017. We blijven de Taskforce Overvallen de komende jaren steunen, om verder te werken aan het terugdringen van deze delicten.⁴ Dit is in lijn met de recent gemaakte afspraken over de gemeenschappelijke veiligheidsagenda 2019–2022.⁵ Het voorzitterschap van de Taskforce blijft in handen van burgemeester Aboutaleb. De Nederlandse Vereniging van Banken treedt toe als lid. Binnenkort komt de Taskforce met een nieuw actieprogramma, waarin expliciet aandacht is voor relevante maatschappelijke ontwikkelingen, zoals de explosieve groei van bezorgdiensten op de openbare weg waardoor een groter risico ontstaat op overvallen op deze sector. In dit programma krijgt ook de aanpak van plof- en ramkraken extra aandacht.

Hieronder informeren wij u op hoofdlijnen over de resultaten van het actieprogramma 2.0⁶ aan de hand van de drie programmalijnen van de integrale aanpak van deze delicten.

1. Voorkomen (herhaald) slachtofferschap

Techno-preventie

Er zijn diverse trajecten uitgevoerd met nieuwe vormen van techno-preventie, zoals digitale deurbellen met camera, de toepassing van track en trace op diefstalgevoelige goederen en het gebruik van magneetsloten bij avondwinkels en cafetaria’s. In 2017 is de werkwijze «excellent cameratoezicht» ontwikkeld, waarmee winkeliers cameratoezicht effectiever kunnen inrichten. Hiermee kan de politie met betere kwaliteit beelden aan de slag in de opsporing. In 2019 werkt de Taskforce Overvallen samen met het Platform Veilig Ondernemen (PVO) in diverse regio’s om bij winkeliers het cameratoezicht te verbeteren. Hierbij is ook aandacht voor alarmering van de politie bij een overval door de inzet van Liveview. Met Liveview kan de politie live meekijken ten tijde van een overval. Het drieluik cameratoezicht wordt aangevuld met het project «Camera in Beeld».⁷

Voorlichting (kwetsbare) doelgroepen

Aan winkeliers, kwetsbare ouderen en jongeren is veelvuldig voorlichting gegeven om de kans op een overval, straatroof en babbeltruc te verkleinen. Voor senioren is een interactieve VR-training ontwikkeld, waarbij ouderen oefenen op gesprekstechnieken zodat ze weerbaarder zijn tegen babbeltrucs en oplichting. In samenwerking met de ouderenbonden, de politie, de banken en de telecomsector zijn er het afgelopen jaar tien regionale preventiebijeenkomsten georganiseerd voor senioren.

Koepelpreventiecampagne «Maak het ze niet te makkelijk»

Communicatie vormt een belangrijk beleidsinstrument ter voorkoming van slachtofferschap. In 2014 is door mijn ambtsvoorganger een brede preventiecampagne gestart en deze bestaat uit de volgende vier deelcampagnes:

• Stop Heling campagne die het publiek activeert om bij aankoop van een tweedehandsproduct na te gaan of het om een gestolen product gaat. Media inzet via social media, radio en online;

• Boefproof campagne die het publiek aanzet om bij mobiele apparaten de blokkeerfunctie te activeren zodat deze na diefstal onbruikbaar zijn. Media inzet via social media, online en via convenantpartners;

• Cybercrime campagne die het publiek motiveert zich te beschermen tegen dit type delicten. Media inzet via social media en online;

• Woninginbraak campagne die het publiek informeert over het nemen van preventieve maatregelen. Media inzet via tv-commercial, radio, bioscoopreclame, online, social media en advertorials.

Uit marktonderzoek blijkt dat er sprake is van een significante verbetering op kennis, herkenning en gedrag. In 2019 continueren we met partners deze koepelcampagne op de diverse deelonderwerpen. Hiervoor zijn wij de telecomsector, verzekeraars en bouwmarkten erkentelijk voor deze samenwerking.

Ondersteuning slachtoffers

Slachtofferhulp Nederland geeft een preventieadvies aan slachtoffers van overvallen en straatroven om herhaald slachtofferschap te voorkomen. De slachtofferregeling «Overvallen» van het Schadefonds Geweldsmisdrijven wordt gecontinueerd. Deze regeling vergoedt tot € 1.000,- aan preventiemaatregelen aan slachtoffers ter beveiliging van een woning of bedrijfspand.

2. Voorkomen daderschap

Het voorkomen van delinquent gedrag bij risicogroepen is de tweede belangrijke pijler van de integrale aanpak. Voorkomen is immers beter dan genezen. De Taskforce Overvallen heeft twee gedragsinterventies ontwikkeld die zich richten op kwetsbare jongeren en jongvolwassenen met een verhoogd risico op het ontwikkelen van delinquent gedrag. De ontwikkeling van preventieve interventies is noodzakelijk om de aanwas van jonge plegers van deze delicten te voorkomen.⁸

Alleen jij bepaalt wie je bent; Effectiviteit en doorontwikkeling

In 2016 is uw Kamer geïnformeerd over de verduurzaming van de NJI-erkende preventieve gedragsinterventie Alleen jij bepaalt wie je bent (AJB).⁹ Deze interventie heeft tot doel om de ontwikkeling van delinquent en/of overlastgevend gedrag bij jongeren tussen de 12 en 18 jaar met een risicoprofiel te voorkomen.

Uit een recente effectevaluatie van de Universiteit van Amsterdam blijkt dat de controlegroep twee keer meer kans heeft om geregistreerd te worden als verdachte dan de deelnemers aan AJB en de controlegroep drie keer meer kans heeft op een veroordeling.¹⁰ Tevens blijken de effecten van AJB sterker dan gemiddeld wordt geconstateerd bij dit type preventieve interventies. Op basis van aanbevelingen uit de evaluatie is besloten om de duur van deze interventie te verlengen van één naar twee jaar om de positieve effecten langer vast te houden.

Integrale persoonsgerichte toeleiding naar arbeid (IPTA)

IPTA richt zich op kwetsbare jongeren tussen 16 en 27 jaar met een verhoogd risico op het ontwikkelen van (persistent) delinquent gedrag. De aanpak richt zich op het wegnemen van verschillende belemmerende factoren op meerdere leefgebieden (wonen, werken, onderwijs, schulden etc.). Deelnemers aan IPTA krijgen een door de gemeente aangestelde coach die hen intensief en langdurig begeleidt. Deze werkwijze vraagt een domein overstijgende benadering. Met gemeenten is afgesproken dat de coach zoveel mogelijk ruimte krijgt om deze ondersteuning te kunnen bieden. IPTA wordt inmiddels in vijf gemeenten (Capelle aan den IJssel, Dordrecht, Maassluis, Schiedam en Zoetermeer) als experiment uitgevoerd. In 2019 wordt in nog vijf gemeenten gestart met deze interventie. De voortgang en resultaten van deze pilots worden interdepartementaal gevolgd en gedeeld.

3. Dadergerichte aanpak en voorkomen recidive

De derde belangrijke pijler is de dadergerichte aanpak. Uit de evaluatie van em. prof. Fijnaut en dr. Rovers kwam naar voren dat er sprake is van een substantiële persistente dadergroep, waarbij de huidige inzet binnen het Zorg- en Veiligheidshuis niet afdoende is.¹¹

Bad-aanpak

In Midden-Nederland en Rotterdam-Rijnmond is in 2017 gestart met de verbreding van de dadergerichte aanpak. Het Zorg- en Veiligheidshuis werkt ten aanzien van deze dadergroep samen met het Regionaal Informatie en Expertise Centrum (RIEC). Door onderlinge afstemming ontstaat er een completer beeld van dadergroepen en is men in staat om een breder instrumentarium aan interventies toe te passen, zowel straf- als bestuursrechtelijke interventies, zoals ontnemen en afpakken, het toepassen van de Wet langdurig toezicht en het sluiten van panden in het kader van de openbare orde of op basis van de Opiumwet. Deze werkwijze hangt samen met mijn recente brief aan uw Kamer inzake versterking aanpak ondermijnende criminaliteit.¹² De werkwijze wordt in 2019 gecontinueerd en de resultaten hiervan gedeeld met andere regio’s.

Potentieel gevaarlijke en gewelddadige personen

Tevens ondersteunen we diverse trajecten in het land ten behoeve van de aanpak van potentieel gevaarlijke en gewelddadige personen. De Zorg- en Veiligheidshuizen richten zich hiermee op de aanpak van zogenaamde complexe casuïstiek. In diverse regio’s¹³ wordt gewerkt aan de verbetering van de ketensamenwerking en triage op het snijvlak van zorg en veiligheid en de ontwikkeling van een goed werkende, individuele persoonsgerichte aanpak. Hierbij zijn vroegsignalering en monitoring van de problematiek, het creëren van opvang, structuur en toereikende op- en afschalingsmogelijkheden belangrijke elementen.

Plof- en ramkraken

Per 1 mei 2018 is de strafvorderingsrichtlijn plof- en ramkraken aangescherpt.¹⁴ Reden hiervoor is de ernstige gevaarzetting van dit delict en de hoge impact op de veiligheidsgevoelens binnen de samenleving. Het nieuwe uitgangspunt van de strafmaat bij een plofkraak is 24 maanden gevangenisstraf dan wel 48 maanden gevangenisstraf wanneer er in het gebouw waar de geldautomaat is aangevallen ook woningen zijn gevestigd.

Ook zijn er resultaten geboekt in de publiek-private samenwerking op dit fenomeen. De banken werken middels een convenant intensief samen met de politie en het openbaar ministerie,¹⁵ zodat kennis, expertise en informatie onderling kan worden gedeeld. Tevens zijn er binnen de politie drie operationele themateams om de opsporing te coördineren. Deze themateams staan in nauwe samenwerking met Duitsland en België en behalen goede resultaten.

Pilots re-integratieofficier vrijkomende daders

In februari jl. is uw Kamer toegezegd om te starten met een re-integratieofficier¹⁶ die langdurige begeleiding voor vrijkomende daders mogelijk maakt ter voorkoming van recidive. In overleg met gemeenten, de reclassering en het gevangeniswezen is gekozen voor een ambtenaar in dienst van de gemeente die tot taak heeft, om samen met de politie en de reclasseringsorganisaties, toe te zien op de naleving van de opgelegde voorwaarden en de vrijkomende daders perspectief op werk/onderwijs en wonen te bieden. Pilots in Dordrecht en Haarlemmermeer zijn gestart en Arnhem volgt binnenkort.

Met de Reclassering zijn voor 2019 opnieuw afspraken gemaakt over de uniforme inzet van verscherpt toezicht in combinatie met elektronische controle voor vrijkomende overvallers en geweldplegers. Hiertoe zijn extra middelen vrijgemaakt.

Aanpak van woninginbraken

De aanpak van woninginbraken leent zich bij uitstek voor de inzet van preventieve maatregelen. Op mijn verzoek levert het Politie Keurmerk Veilig Wonen (PKVW) een bijdrage aan het optimaal beveiligen van woningen. Tevens maken gemeenten afspraken met woningbouwcorporaties om verouderd hang- en sluitwerk versneld te vernieuwen. Door middel van cofinanciering ondersteunen we een aantal van deze maatregelen.

Ook voorlichting is een belangrijk en effectief instrument. Deze voorlichting is op dit moment in volle gang, want in deze periode van het jaar vinden de meeste woninginbraken plaats. In veel gemeenten is er sprake van het zogenaamde «Donkere Dagen Offensief». Bewoners worden geattendeerd op het melden van verdacht gedrag en het nemen van maatregelen ter voorkoming van een woninginbraak, bijvoorbeeld door het gebruik van slimme camera’s en beveiligingssystemen. In samenwerking met de gemeente Almere en Nissewaard worden digitale deurbellen, die voorzien zijn van een camera, ingezet om na te gaan of deze nieuwe techniek een bijdrage kan leveren aan situationele preventie ter voorkoming van woninginbraken. Met deze innovatieve deurbel zijn bewoners in staat om de eigen woning in de gaten te houden, ook als zij niet thuis zijn. Tevens wordt bekeken of de beelden door de politie kunnen worden gebruikt om de heterdaadkracht bij een (poging tot) woninginbraak te vergroten.

Fieldlab Inbraakvrije wijk

Op dit moment worden de voorbereidingen getroffen voor de inrichting van een Fieldlab «Inbraakvrije Wijk» in Rotterdam. Binnen dit Fieldlab vinden experimenten met hoogwaardige sensoren plaats, zowel op straat als in woningen, om verdacht gedrag in een vroeg stadium te detecteren en op te volgen. We hebben hiertoe opdracht gegeven aan het Dutch Institute of Technology, Safety and Security. De verwachting is dat zowel in preventieve zin als binnen de opsporing inzichten uit dit Fieldlab een bijdrage kunnen leveren aan het voorkomen en opsporen van woninginbraken. De eerste resultaten worden in het najaar van 2019 verwacht.

Verhoging strafmaximum diefstal in woning

Op verzoek van uw Kamer heeft onze ambtsvoorganger het voortouw genomen, om het strafmaximum voor diefstal uit een woning te verhogen.¹⁷ Met deze verhoging worden overdag uitgevoerde voorbereidingshandelingen strafbaar. Dit voorstel is onderdeel van het wetsvoorstel Strafbaarstelling actuele delictsvormen. De Raad van State heeft hier inmiddels een beknopt advies over uitgebracht en is tezamen met het wetsvoorstel recentelijk aan uw Kamer verstuurd.¹⁸

Aanpak van heling

Naar schatting wordt 80% van de gestolen goederen ontvreemd om deze vervolgens te gelde te maken. Heling vormt daarmee een belangrijke facilitator voor het plegen van overvallen, straatroof en woninginbraak. Opkopers spelen daarin (al dan niet onbewust) een faciliterende rol. Zij zijn daarom op basis van artikel 437Sr verplicht een inkoopregister bij te houden. In 2011 heeft de politie een digitale variant van dit register ontwikkeld: het Digitaal Opkopers Register (DOR). Per 1 september 2018 zijn 5.215 opkopers in 310 gemeenten aangesloten en staan in de database Stop Heling 1.299.119 gestolen goederen waarvan aangifte is gedaan. Burgers en winkeliers kunnen via Stop Heling zelf nagaan of een tweedehands goed dat wordt aangeboden van diefstal afkomstig is.

Verplichting DOR en toepassing DOL

Eerder is uw Kamer op de hoogte gesteld van het voornemen om het DOR landelijk verplicht te stellen.¹⁹ Daarmee wordt dieven de mogelijkheid ontnomen om met gestolen producten uit te wijken naar opkopers in gemeenten die het DOR niet voorgeschreven hebben. Naar verwachting wordt het voorstel tot wijziging van artikel 437Sr in 2019 bij uw Kamer ingediend. Naast juridische maatregelen worden in het implementatietraject ook maatregelen getroffen op het gebied van de technische doorontwikkeling, zoals het Digitaal Opkopers Loket (DOL) ter vervulling van de meldplicht van opkopers op grond van art. 437terSr.

Aanpak van geweld

Het aantal geweldsdelicten is de afgelopen jaren sterk gedaald. We informeren uw Kamer over de maatregelen die zijn genomen in relatie tot expressief geweld in de semi-openbare ruimte. In lijn met de werkwijze van de Taskforce Overvallen, werken we samen met partners aan een integrale aanpak van dit fenomeen. Een belangrijk element waarop wordt inzet, zijn de risicofactoren die een katalysator zijn voor het ontstaan van geweld en het persisteren hierin door veelplegers.

Per 1 januari 2017 is de Wet middelenonderzoek bij geweldplegers (WMG) van kracht geworden die de politie de bevoegdheid geeft een alcohol- of drugstest af te nemen bij een aanwijzing dat het geweld onder invloed is gepleegd. Indien het geweld onder invloed van alcohol en/of drugs is gepleegd, kan dit enerzijds leiden tot strafverzwaring (75%), anderzijds tot de (extra) inzet van bijzondere voorwaarden zoals een alcoholverbod, locatieverbod of -gebod. Op dit moment wordt de invoering en werkwijze gemonitord.

Uit onderzoek is bekend dat een substantieel deel van de geweldsincidenten niet wordt gemeld bij de politie. Hierdoor missen politie en gemeenten cruciale informatie over het fenomeen. In Tilburg draait een project waarbij de spoedeisende hulp van het ziekenhuis, de huisartsenpost en ambulance geanonimiseerde gegevens over letselslachtoffers van geweld delen met de politie en de gemeente. Met deze informatie ontstaat een vollediger beeld over het fenomeen, waardoor op lokaal niveau betere preventieve maatregelen kunnen worden genomen.

De uitvoering van het actieprogramma Sociale Veiligheid in het openbaar vervoer is bijna afgerond. De volgende maatregelen zijn genomen om geweld tegen personeel en onder reizigers te verminderen. Het bevorderen van pinbetalingen, inzet van bodycams, ontwikkeling e-learnings over de omgang met personen onder invloed en personen met verward gedrag, toepassing directe aansprakelijkstelling alsmede het bevorderen van de ketensamenwerking.

Diverse toezeggingen

Ten slotte informeren wij uw Kamer over diverse toezeggingen en de wijze van uitvoering. Uw Kamer vroeg aandacht²⁰ voor het plaatsen van rampalen bij juweliers ter voorkoming van overvallen en ramkraken en de rol van de gemeente hierin. Onze ambtsvoorganger heeft hiervoor aandacht gevraagd bij de VNG. Het al dan niet toestaan van rampalen blijft een individuele afweging van de gemeente, waarbij veiligheid een belangrijke overweging is. Overigens is er sprake van een sterk dalende trend van het aantal overvallen op juweliers. In 2011 waren dit er nog 86; in 2018 zijn dit er tot nu toe vijf. In samenwerking met de Federatie Goud en Zilver is de afgelopen jaren ingezet op het trainen van personeel van juweliers en goudsmederijen en het toepassen van techno-preventie.

Uw Kamer vroeg tevens meer aandacht te genereren²¹ voor de mogelijkheid tot het verkrijgen van NAW-gegevens van winkeldieven of overvallers, zodat getroffen winkeliers tegenmaatregelen kunnen nemen zoals een civiele vordering of een winkelverbod. Afgelopen zomer is dit tijdens een werkbezoek met Detailhandel Nederland besproken en is hen verzocht dit onderwerp te agenderen in de Taskforce Overvallen. De Taskforce Overvallen zal hier expliciet aandacht aan besteden in het nieuwe actieprogramma.

Tot slot gaan wij nader in op een recent verzoek van het lid Krol (50PLUS), tijdens de afgelopen begrotingsbehandeling Justitie en Veiligheid, om ouderen in algemene zin meer weerbaar te maken tegen criminaliteit, hen daarvoor handvatten te bieden en waar mogelijk, speciale aandacht te besteden aan veilig internetgebruik.²² We zijn in gesprek met een aantal partners om in 2019 verder te werken aan praktische voorlichting voor deze doelgroep.

Concreet hebben ouderenbonden ANBO en KBO-PCOB, telecomproviders, banken, politie en aantal techbedrijven toegezegd om gezamenlijk te komen met een projectplan met activiteiten om ouderen weerbaarder te maken tegen diverse vormen van criminaliteit zoals babbeltrucs, internetoplichting en woninginbraak. We verwachten uw Kamer hierover in het voorjaar verder te informeren.

De Minister voor Rechtsbescherming, S. Dekker

De Minister van Justitie en Veiligheid, F.B.J. Grapperhaus

---

1 Kamerstukken 28 741 en 28 684, nr. 43

2 Kamerstuk 28 684, nr. 496 (bijlage)

3 C. Fijnaut, B. Rovers (2016). De aanpak van overvallen en overvallers in de jaren 2011–2016. Een gegronde beschouwing over de resultaten en vooruitzichten. BTVO; ’s-Hertogenbosch

4 Stcrt, 2018, nr. 68168.

5 Kamerstuk 28 684, nr. 540

6 Kamerstukken 28 741 en 28 684 nr. 43

7 https://www.politie.nl/themas/camera-in-beeld.html?sid=2ecdb224-5192-42ec-ae87–3ff5bd222dd3

8 Van der Put et al. (2011) Effectief vroegtijdig ingrijpen. Amsterdam; Universiteit van Amsterdam.

9 Kamerstuk 28 741, nr. 28

10 Gubbels et al. (2018). Effectevaluatie en programma-integriteit «Alleen jij bepaalt wie je bent». Amsterdam; Universiteit van Amsterdam.

11 C. Fijnaut, B. Rovers (2016). De aanpak van overvallen en overvallers in de jaren 2011–2016. Een gegronde beschouwing over de resultaten en vooruitzichten. BTVO; ’s-Hertogenbosch

12 Kamerstuk 29 911, nr. 212

13 Amsterdam, Den Haag, Rotterdam, Utrecht en de regio’s Oost-Brabant, Hollands Midden, Noord-Holland Noord en Zuid-Limburg/Westelijke Mijnstreek.

14 https://www.om.nl/organisatie/beleidsregels/overzicht-0/index/@102897/richtlijn-11

15 Convenant samenwerking en informatie-uitwisseling bestrijding gewelddadige vermogenscriminaliteit gericht op de financiële sector.

16 Tijdens het AO Criminaliteitsbestrijding (22-02-2018) is de term probation officer gebruikt, echter is deze Engelse term verwarrend en dus vervangen door re-integratieofficier.

17 Kamerstuk 29 628, nr. 589

18 Kamerstuk 35 080

19 Kamerstuk 28 684, nr. 475.

20 AO Criminaliteitsbestrijding, d.d. 17-11-2016, Kamerstuk 29 279, nr. 358

21 AO Criminaliteitsbestrijding, d.d. 22-02-2018, Kamerstukken 28 741 en 28 684, nr. 43

22 Kamerstuk 35 000 VI, nr. 67.