TOELICHTING
1. Inleiding
In artikel 3.1a van het Besluit natuurbescherming (hierna: Bnb) zijn de invasieve
uitheemse soorten Japanse duizendknoop (Fallopia japonica), waaronder de dwergvariëteit
van de Japanse duizendknoop (Fallopia japonica var.compacta) die als cultuurplant
wordt verkocht, de Sachalinse duizendknoop (Fallopia sachalinensis), en de bastaardduizendknoop
(Fallopia x bohemica) (hierna te noemen: Aziatische duizendknopen) door aanwijzing
onder de reikwijdte gebracht van het verbod om invasieve exoten te verhandelen of
in bezit te hebben. Een nationaal handels- en bezitsverbod is nodig omdat de Aziatische
duizendknopen niet zijn opgenomen op de door de Europese Commissie vastgestelde lijst
van voor de Europese Unie zorgwekkende invasieve uitheemse soorten.1 Met het handelsverbod op de Aziatische duizendknopen is uitvoering gegeven aan de
op 15 december 2019 door de Tweede Kamer aangenomen motie van het Kamerlid Bromet
(Groenlinks), waarin de regering wordt verzocht de verkoop van de Japanse duizendknoop
te verbieden.2
Artikel I van deze regeling voorziet in een gedeeltelijke vrijstelling van het wettelijke
verbod op het verhandelen en in bezit hebben van Aziatische duizendknopen3, omdat dit verbod verder voert dan wenselijk is.
Daarnaast bevat deze regeling een wijziging van de Omgevingsregeling (artikel II van
deze regeling) in verband met de beleidsneutrale voortzetting van de in artikel I
van deze regeling opgenomen gedeeltelijke vrijstelling van het handelsverbod. De wijziging
van de Regeling natuurbescherming (artikel I van deze regeling) treedt vooruitlopend
op de inwerkingtreding van de Omgevingsregeling in werking.
2. Wettelijk kader
Met een handelsverbod op de Aziatische duizendknopen wordt invulling gegeven aan artikel
12, eerste lid, van Verordening (EU) nr. 1143/2014 van het Europees Parlement en de
Raad van de Europese Unie van 22 oktober 2014 betreffende de preventie en beheersing
van de introductie en verspreiding van invasieve uitheemse soorten (PbEU L 317) (hierna:
EU-verordening invasieve uitheemse soorten). De EU-verordening invasieve uitheemse
soorten beoogt onder meer verdringing van Europese soorten door invasieve exoten tegen
te gaan. De bepalingen van de EU-verordening invasieve uitheemse soorten gelden ten
aanzien van de soorten, opgenomen op de door de Europese Commissie vastgestelde lijst
van voor de Europese Unie zorgwekkende invasieve uitheemse soorten (hierna: de Unielijst).4
In artikel 12, eerste lid, van de EU-verordening invasieve uitheemse soorten is bepaald
dat lidstaten een nationale lijst van voor een lidstaat zorgwekkende invasieve uitheemse
soorten kunnen opstellen in aanvulling op de Unielijst. De lidstaten kunnen op hun
grondgebied voor de soorten op de nationale lijst maatregelen als bedoeld in de artikelen
7, 8, 13 tot en met 17, 19 en 20 van de EU-verordening invasieve uitheemse soorten
toepassen. Aziatische duizendknopen zijn invasieve uitheemse soorten die (nog) niet
op deze Unielijst staan, maar waarvoor het wenselijk is dat een maatregel in de vorm
van een handelsverbod getroffen wordt om verdere introductie en verspreiding van de
soorten in het Nederlandse milieu te beperken.
Op grond van artikel 3.39 van de Wet natuurbescherming (hierna: Wnb) kan een invasieve
exoot door aanwijzing bij algemene maatregel van bestuur onder de reikwijdte van het
verbod om invasieve exoten te verhandelen of in bezit te hebben worden gebracht. Het
instellen van een handelsverbod ten aanzien van invasieve exoten vergt een afweging
die het belang van individuele provincies overstijgt, reden waarom de aanwijzing centraal
gebeurt bij algemene maatregel van bestuur. In artikel 3.1a Bnb zijn de Aziatische
duizendknopen door aanwijzing onder de reikwijdte van het nationale verbod om invasieve
exoten te verhandelen of in bezit te hebben gebracht. Met het handelsverbod in Aziatische
duizendknopen wordt invulling gegeven aan artikel 7, eerste lid, onderdelen e en f,
van de EU-verordening invasieve uitheemse soorten.
Artikel 3.40 Wnb biedt de grondslag om vrijstelling te verlenen van de verboden gesteld
in artikel 3.39 Wnb. Onderhavige regeling voorziet in een vrijstelling door de Regeling
natuurbescherming (hierna: Rnb) te wijzigen.
3. Wijziging Regeling natuurbescherming
Vrijstelling
De vrijstelling van het verbod, bedoeld in artikel 3.39 Wnb wordt verleend ten aanzien
van het in bezit hebben, voor niet-commerciële doeleinden, van Aziatische duizendknopen.
Tevens wordt, gelet op de ruime definitie van ‘verhandelen’ in de Wnb, gedeeltelijke
vrijstelling verleend van het handelsverbod als bedoeld in artikel 3.39 Wnb in samenhang
met artikel 3.1a Bnb. Onder verhandelen wordt in de Wnb verstaan het onder zich hebben,
te koop vragen, kopen, verwerven, verkopen, vervoeren, ten vervoer aanbieden, afleveren,
gebruiken voor commercieel gewin, huren, verhuren, ruilen, of ten verkoop, vervoer,
verhuur of ruil aanbieden, voorradig hebben of voorhanden hebben5. Het onder zich hebben, het voorhanden hebben en het in bezit hebben, niet met het
oog op verkoop, van Aziatische duizendknopen wordt vrijgesteld van het verbod om Aziatische
duizendknopen te verhandelen en in bezit te hebben.
Het is niet wenselijk het bezit, anders dan voor commerciële doeleinden, te verbieden.
Aziatische duizendknopen zijn in Nederland al wijdverspreid in het milieu. Bij soorten
die zich gevestigd hebben in het milieu is er vaak geen sprake van opzet, omdat hun
voortplanting en verspreiding in het milieu moeilijk kan worden voorkómen vanwege
de invasieve eigenschappen van de plant. Deze planten kunnen onopgemerkt groeien in
de publieke ruimte, bij andere terreineigenaren en in tuinen van particulieren. Terreineigenaren
en particulieren met tuinen kunnen hierdoor overlast en schade ondervinden. De bestrijding
van de planten is kostbaar en niet eenvoudig. Het is niet redelijk om terreineigenaren
of particulieren in dat geval te bestraffen voor de aanwezigheid van Aziatische duizendknopen.
Tevens is een verbod op het bezit, anders dan voor commerciële doeleinden, niet handhaafbaar,
omdat de planten zo wijd verspreid zijn.
Daarnaast wordt vrijstelling verleend voor het verhandelen of het in bezit hebben
van Aziatische duizendknopen, indien deze activiteiten plaatsvinden in het kader van
uitroeiing, bestrijding of beheersing van Aziatische duizendknopen. Uitroeiing, bestrijding
of beheersing kan op verschillende manieren vorm krijgen, zolang het eindresultaat
is dat de planten, en alle levensvatbare delen of producten daarvan, worden gedood
en er geen onderdelen of producten meer zijn die zich kunnen voortplanten. Onder uitroeiing,
bestrijding of beheersing worden onder meer verstaan de activiteiten waarbij Aziatische
duizendknopen worden toegepast als grondstof, waarbij het risico op verspreiding van
levende of reproduceerbare delen niet aanwezig is. Hierbij kan onder meer gedacht
worden aan het als biomassa verbranden en het maken van papier van de Aziatische duizendknopen.
Hiervoor kunnen handelingen ten aanzien van de Aziatische duizendknopen, zoals het
vervoeren, het onder zich hebben en het verkopen, plaatsvinden tussen terreineigenaar,
bestrijder, transporteur en verwerker.
Tot slot wordt vrijstelling verleend voor het verhandelen of in bezit hebben van dode
exemplaren van Aziatische duizendknopen of dode delen of dode producten van deze planten
of delen daarvan, zodat voortplanten en verspreiden onmogelijk is. Onder dode planten,
delen of producten worden verstaan planten, of delen of producten daarvan, die niet
levensvatbaar zijn. De vrijstelling is noodzakelijk omdat Aziatische duizendknopen
planten zijn, en planten in de Wnb zijn gedefinieerd als planten in al hun ontwikkelingsstadia,
levend of dood, delen van planten, uit planten verkregen producten, geënte planten,
of andere zaken voor zover uit een begeleidend document, de verpakking, een merk of
etiket, of uit andere omstandigheden blijkt dat het gaat om delen van planten of daaruit
verkregen producten6. In de definitie van ‘planten’ op grond van de Wnb gaat het ook om bijvoorbeeld zaden
of kiemen van planten. Aziatische duizendknopen kunnen zich zeer gemakkelijk verspreiden
via levensvatbare delen van de planten (wortel- en stengeldelen, zaden) in maaisel,
grond en compost. Planten van Aziatische duizendknopen kunnen zich echter niet verspreiden
en reproduceren als ze dood zijn of via dode delen of producten van de planten. Een
handelsverbod op dode Aziatische duizendknopen en dode delen of producten daarvan
levert derhalve geen bijdrage aan de doelstelling om het risico op verspreiding van
de Aziatische duizendknoop in het milieu te verkleinen. Door dode delen of producten
van Aziatische duizendknopen uit te zonderen van het handelsverbod, blijft het mogelijk
om de handel voort te zetten in onder meer biomassagewas, tincturen, theeën, capsules
en nieuwe toepassingen, waarbij het risico op verspreiding van reproduceerbare delen
niet aanwezig is.
Voorwaarden vrijstelling
Om te voorkomen dat verdere verspreiding van de Aziatische duizendknopen plaatsvindt,
is een aantal beperkingen en voorschriften aan de vrijstelling van het verbod op het
vervoeren, ten vervoer aanbieden, afleveren, voorradig hebben of voorhanden hebben
van Aziatische duizendknopen, indien deze activiteiten plaatsvinden in het kader van
uitroeiing, bestrijding of beheersing van Aziatische duizendknopen, verbonden. Deze
zijn opgenomen in het nieuwe artikel 3.30b, vierde lid, Rnb (artikel I van deze regeling).
Voor het verhandelen of in bezit hebben van dode planten of dode plantendelen zijn
geen voorschriften of beperkingen nodig. Dode delen of dode producten van een plant
worden verkregen uit levende planten die in het kader van uitroeiing, bestrijding
en beheersing uit het milieu zijn verwijderd of via de import van dode delen of dode
producten. Het risico op verspreiding van levende planten of plantendelen is slechts
aanwezig in de fase waarin de planten nog leven en in het kader van uitroeiing, bestrijding
of beheersing handelingen worden verricht. Om deze reden zijn de genoemde beperkingen
en voorwaarden aan de vrijstelling alleen van toepassing op de levende fase van de
planten of plantendelen.
Degene die de in het nieuwe artikel 3.30b, tweede lid, Rnb bedoelde handelingen verricht
moet te allen tijde aannemelijk kunnen maken dat hij voldoet aan de in het vierde
lid dat artikel bedoelde voorschriften. In het vijfde lid van het nieuwe artikel 3.30b
Rnb is bepaald dat degene die de in het nieuwe artikel 3.30b, tweede lid, Rnb bedoelde
handelingen verricht, indien nodig, passende maatregelen dient te nemen om de levende
exemplaren, of delen of producten daarvan, die zich kunnen voortplanten, van de Aziatische
duizendknopen fysiek te scheiden van het milieu waarin de soorten zich hebben gevestigd.
4. Wijziging Omgevingsregeling
De aanwijzing in artikel 3.1a Bnb van de Aziatische duizendknopen wordt beleidsneutraal
voortgezet in artikel 11.109a, eerste lid, van het Besluit activiteiten leefomgeving
(hierna: Bal). Het begrip ‘verhandelen’ in de bijlage, onderdeel A, bij de Omgevingswet
is enger gedefinieerd dan de definitie van ‘verhandelen’ in de Wnb. Onder ‘verhandelen’
wordt in de Omgevingswet verstaan: aankopen, te koop vragen, verwerven voor commerciële
doeleinden, tentoonstellen voor commerciële doeleinden, gebruik met winstoogmerk,
verkopen, in bezit hebben met het oog op verkoop, ten verkoop aanbieden of vervoeren
met het oog op verkoop. Daarmee valt het in bezit hebben, niet met het oogmerk om
de Aziatische duizendknopen te verkopen, niet onder het handelsverbod.
Daarnaast biedt de Omgevingswet ruimte om de bij algemene maatregel van bestuur te
stellen regels te beperken tot planten, of delen of producten daarvan als zaden of
kiemen, die zich kunnen voortplanten. Daardoor is het niet nodig om maatwerkvoorschriften
te stellen die er voor zorgen dat dode Aziatische duizendknopen of dode delen of producten
van deze planten niet onder de reikwijdte van het handelsverbod vallen.
Het tweede lid van artikel 11.109a van het Besluit activiteiten leefomgeving continueert
de vrijstelling van het handelsverbod in Aziatische duizendknopen, indien de handelsactiviteiten
plaatsvinden in het kader van uitroeiing, bestrijding of beheersing van Aziatische
duizendknopen in artikel 3.30b, tweede lid, Rnb (nieuw). In artikel II van deze regeling
worden de precieze in acht te nemen voorwaarden en beperkingen op grond van artikel
4.3, vierde lid, van de Omgevingswet, zoals gewijzigd door de Aanvullingswet natuur
Omgevingswet, opgenomen in de Omgevingsregeling.
5. Lasten en andere effecten van de wijziging van de Rnb en de Omgevingsregeling
5.1. Regeldruk
De gedeeltelijke vrijstelling van het handelsverbod in Aziatische duizendknopen (artikelen
I en II van deze regeling) heeft geen gevolgen voor de regeldruk.
5.2. Uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid
Onderhavige regeling is voor een HUF-toets (handhaafbaarheid, uitvoerbaarheid, fraudegevoeligheid)
aan de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) voorgelegd. De onderhavige regeling
is handhaafbaar, uitvoerbaar en fraudebestendig bevonden. De NVWA beveelt in de HUF-toets
aan om de vrijstellingen te evalueren. In lijn met hetgeen in de HUF-toets wordt voorgesteld
zullen de effecten van de vrijstellingen worden gemonitord. In de HUF-toets geeft
de NVWA aan dat de vrijstellingen duidelijk en in lijn zijn met de algemene maatregel
van bestuur waarmee Aziatische duizendknopen onder de reikwijdte van het verbod om
invasieve exoten te verhandelen of in bezit te hebben zijn gebracht.
In de HUF-toets stelt de NVWA dat het voorschrift dat degene die de in de vrijstellingsregeling
genoemde handelingen verricht, moet aantonen dat hij passende maatregelen heeft genomen,
het voor de NVWA makkelijker maakt om toezicht te houden. Daarmee wordt de bewijslast
bij degene die de handelingen verricht gelegd om naleving aan te tonen.
Tot slot geeft de NVWA in de HUF-toets aan dat de bestrijdings- en uitroeiingsmaatregelen
al enige jaren plaatsvinden en op basis van deze vrijstellingsregeling kunnen worden
voortgezet.
6. Inwerkingtreding
De inwerkingtredingsdatum van artikel I van deze regeling hangt samen met de inwerkingtreding
van artikel 3.1a Bnb. De beoogde inwerkingtredingsdatum van artikel 3.1a Bnb is 1 januari
2022. De inwerkingtredingsdatum van artikel II van deze regeling hangt samen met de
inwerkingtreding van artikel 11.109a van het Besluit activiteiten leefomgeving. De
beoogde inwerkingtredingsdatum van artikel 11.109a van het Besluit activiteiten leefomgeving
is 1 juli 2022.
De Minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit,
C.J. Schouten