12 (2012) Nr. 4

A. TITEL

Overeenkomst inzake een gemeenschappelijke luchtvaartruimte tussen de Europese Unie en haar lidstaten en de Republiek Moldavië (met Bijlagen);

Brussel, 26 juni 2012

Voor een overzicht van de verdragsgegevens, zie verdragsnummer 012740 en 013928 in de Verdragenbank.

B. TEKST

Op 2 juni en 25 oktober 2021 is in Brussel en Chisinau, overeenkomstig het zevende lid van artikel 26 van de Overeenkomst, per briefwisseling Besluit Nr. 2/2021 van het Gemengd Comité aangenomen tot wijziging van bijlage III bij de Overeenkomst. De Nederlandse tekst1) van het Besluit en de bijlage daarbij luidt als volgt:


Besluit Nr. 2/2021 van het Gemengd Comité dat is opgericht bij de Overeenkomst betreffende een gemeenschappelijke luchtvaartruimte tussen de Europese Unie en haar lidstaten en de Republiek Moldavië

van 2 juni 2021

tot wijziging van bijlage III bij de Overeenkomst inzake een gemeenschappelijke luchtvaartruimte tussen de Europese Unie en haar lidstaten en de Republiek Moldavië [2021/2042]

Het Gemengd Comité,

Gezien de Overeenkomst inzake een gemeenschappelijke luchtvaartruimte tussen de Europese Unie en haar lidstaten en de Republiek Moldavië, en met name artikel 26, lid 7,

Besluit:

Enig artikel

Bijlage III bij de Overeenkomst inzake een gemeenschappelijke luchtvaartruimte tussen de Europese Unie en haar lidstaten en de Republiek Moldavië wordt met ingang van de datum van vaststelling van dit besluit vervangen door de tekst in de bijlage bij dit besluit.

GEDAAN te Brussel en Chisinau, per briefwisseling,

Voor het Gemengd Comité, Het hoofd van de delegatie van de Europese Unie Klaus GEIL Datum: 2 juni 2021

Het hoofd van de delegatie van de Republiek Moldavië Andrei SPINU Datum: 25 oktober 2021


Bijlage

„Bijlage III
(Wordt regelmatig geactualiseerd)

Regels die van toepassing zijn op de burgerluchtvaart

De „toepasselijke bepalingen” van de volgende besluiten zijn van toepassing overeenkomst, tenzij anders bepaald in bijlage II bij deze overeenkomst (overgangsbepalingen). Zo nodig worden specifieke aanpassingen voor elk afzonderlijk besluit hieronder vermeld.

A. Markttoegang en aanverwante kwesties

Verordening (EG) nr. 1008/2008 van het Europees Parlement en de Raad van 24 september 2008 inzake gemeenschappelijke regels voor de exploitatie van luchtdiensten in de Gemeenschap (herschikking) (PB L 293 van 31.10.2008, blz. 3), als gewijzigd bij:

Verordening (EU) 2018/1139 van het Europees Parlement en de Raad van 4 juli 2018 (PB L 212 van 22.8.2018, blz. 1).

Toepasselijke bepalingen: artikel 2, artikel 23, lid 1, artikel 24, bijlage I, hoofdstuk II, overeenkomstig punt 6 van bijlage II bij de overeenkomst.

Verordening (EEG) nr. 95/93 van de Raad van 18 januari 1993 betreffende gemeenschappelijke regels voor de toewijzing van „slots” op communautaire luchthavens (PB L 14 van 22.1.1993, blz. 1), als gewijzigd bij:

Verordening (EG) nr. 894/2002 van het Europees Parlement en de Raad van 27 mei 2002 (PB L 142 van 31.5.2002, blz. 3),

Verordening (EG) nr. 1554/2003 van het Europees Parlement en de Raad van 22 juli 2003 (PB L 221 van 4.9.2003, blz. 1),

Verordening (EG) nr. 793/2004 van het Europees Parlement en de Raad van 21 april 2004 (PB L 138 van 30.4.2004, blz. 50),

Verordening (EG) nr. 545/2009 van het Europees Parlement en de Raad van 18 juni 2009 (PB L 167 van 29.6.2009, blz. 24),

Verordening (EU) 2020/459 van het Europees Parlement en de Raad van 30 maart 2020 (PB L 99 van 31.3.2020, blz. 1).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 12, artikel 14, artikel 14 bis, lid 2. Voor de toepassing van artikel 12, lid 2, wordt „de Commissie” gelezen als „het gemengd comité”.

Richtlijn 96/67/EG van de Raad van 15 oktober 1996 betreffende de toegang tot de grondafhandelingsmarkt op de luchthavens van de Gemeenschap (PB L 272 van 25.10.1996, blz. 36).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 9, artikelen 11 tot en met 21, bijlage; voor de toepassing van artikel 20, lid 2, wordt „de Commissie” gelezen als „het gemengd comité”.

Verordening (EG) nr. 785/2004 van het Europees Parlement en de Raad van 21 april 2004 betreffende de verzekeringseisen voor luchtvervoerders en vliegtuigexploitanten (PB L 138 van 30.4.2004, blz. 1), als gewijzigd bij:

Verordening (EU) nr. 285/2010 van de Commissie van 6 april 2010 (PB L 87 van 7.4.2010, blz. 19),

Gedelegeerde Verordening (EU) 2020/1118 van de Commissie van 27 april 2020 (PB L 243 van 29.7.2020, blz. 1).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 8.

Richtlijn 2009/12/EG van het Europees Parlement en de Raad van 11 maart 2009 inzake luchthavenheffingen (PB L 70 van 14.3.2009, blz. 11).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 11.

B. Luchtverkeersbeheer

Verordening (EG) nr. 549/2004 van het Europees Parlement en de Raad van 10 maart 2004 tot vaststelling van het kader voor de totstandbrenging van het gemeenschappelijk Europees luchtruim (de kaderverordening) (PB L 96 van 31.3.2004, blz. 1), als gewijzigd bij:

Verordening (EG) nr. 1070/2009 van het Europees Parlement en de Raad van 21 oktober 2009 (PB L 300 van 14.11.2009, blz. 34). Toepasselijke bepalingen: artikel 1, met uitzondering van artikel 1, lid 4.

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 4, artikel 6, en artikelen 9 tot en met 13.

Verordening (EG) nr. 550/2004 van het Europees Parlement en de Raad van 10 maart 2004 betreffende de verlening van luchtvaartnavigatiediensten in het gemeenschappelijk Europees luchtruim (de luchtvaartnavigatiedienstenverordening) (PB L 96 van 31.3.2004, blz. 10), als gewijzigd bij:

Verordening (EG) nr. 1070/2009 van het Europees Parlement en de Raad van 21 oktober 2009 (PB L 300 van 14.11.2009, blz. 34). Toepasselijke bepalingen: artikel 2.

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 18, bijlage I.

Verordening (EG) nr. 551/2004 van het Europees Parlement en de Raad van 10 maart 2004 betreffende de organisatie en het gebruik van het gemeenschappelijk Europees luchtruim (de luchtruimverordening) (PB L 96 van 31.3.2004, blz. 20), als gewijzigd bij:

Verordening (EG) nr. 1070/2009 van het Europees Parlement en de Raad van 21 oktober 2009 (PB L 300 van 14.11.2009, blz. 34). Toepasselijke bepalingen: artikel 3.

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 9.

Verordening (EG) nr. 552/2004 van het Europees Parlement en de Raad van 10 maart 2004 betreffende de interoperabiliteit van het Europese netwerk voor luchtverkeersbeveiliging (de interoperabiliteitsverordening) (PB L 96 van 31.3.2004, blz. 26), als gewijzigd bij:

Verordening (EG) nr. 1070/2009 van het Europees Parlement en de Raad van 21 oktober 2009 (PB L 300 van 14.11.2009, blz. 34). Toepasselijke bepalingen: artikel 4.

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 10, bijlagen I tot en met V.

Prestaties en tarieven

Uitvoeringsverordening (EU) 2019/317 van de Commissie van 11 februari 2019 tot vaststelling van een prestatie- en heffingsregeling in het gemeenschappelijk Europees luchtruim en tot intrekking van Uitvoeringsverordeningen (EU) nr. 390/2013 en (EU) nr. 391/2013 (PB L 56 van 25.2.2019, blz. 1).

Toepasselijke bepalingen: de werkingssfeer en toepassing moeten worden besproken.

Netwerkfuncties

Uitvoeringsverordening (EU) 2019/123 van de Commissie van 24 januari 2019 tot vaststelling van nadere regels voor de uitvoering van de netwerkfuncties voor luchtverkeersbeheer en tot intrekking van Verordening (EU) nr. 677/2011 van de Commissie (PB L 28 van 31.1.2019, blz. 1).

Verordening (EU) nr. 255/2010 van de Commissie van 25 maart 2010 tot vaststelling van gemeenschappelijke regels inzake de regeling van luchtverkeersstromen (PB L 80 van 26.3.2010, blz. 10), als gewijzigd bij:

Uitvoeringsverordening (EU) nr. 923/2012 van de Commissie van 26 september 2012 (PB L 281 van 13.10.2012, blz. 1),

Uitvoeringsverordening (EU) 2016/1006 van de Commissie van 22 juni 2016 (PB L 165 van 23.6.2016, blz. 8), Uitvoeringsverordening (EU) 2017/2159 van 20 november 2017 (PB L 304 van 21.11.2017, blz. 45).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 15, bijlagen.

Interoperabiliteit

Verordening (EG) nr. 1032/2006 van de Commissie van 6 juli 2006 tot vaststelling van de eisen voor automatische systemen voor de uitwisseling van vluchtgegevens met het oog op de aanmelding, coördinatie en overdracht van vluchten tussen luchtverkeersleidingseenheden (PB L 186 van 7.7.2006, blz. 27), als gewijzigd bij:

Verordening (EG) nr. 30/2009 van de Commissie van 16 januari 2009 (PB L 13 van 17.1.2009, blz. 20).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 9, bijlagen I tot en met V.

Verordening (EG) nr. 1033/2006 van de Commissie van 4 juli 2006 tot vaststelling van de vereisten inzake de procedures voor vliegplannen in de aan de vlucht voorafgaande fase in het gemeenschappelijk Europees luchtruim (PB L 186 van 7.7.2006, blz. 46), als gewijzigd bij:

Verordening (EU) nr. 929/2010 van de Commissie van 18 oktober 2010 (PB L 273 van 19.10.2010, blz. 4),

Uitvoeringsverordening (EU) nr. 923/2012 van de Commissie van 26 september 2012 (PB L 281 van 13.10.2012, blz. 1),

Uitvoeringsverordening (EU) nr. 428/2013 van de Commissie van 8 mei 2013 (PB L 127 van 9.5.2013, blz. 23),

Uitvoeringsverordening (EU) 2016/2120 van de Commissie van 2 december 2016 (PB L 329 van 3.12.2016, blz. 70),

Uitvoeringsverordening (EU) 2018/139 van de Commissie van 29 januari 2018 (PB L 25 van 30.1.2018, blz. 4).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 5, bijlage.

Verordening (EG) nr. 633/2007 van de Commissie van 7 juni 2007 tot vaststelling van de eisen voor de toepassing van een protocol voor de overdracht van vluchtberichten met het oog op de aanmelding, coördinatie en overdracht van vluchten tussen luchtverkeersleidingseenheden (PB L 146 van 8.6.2007, blz. 7), als gewijzigd bij:

Verordening (EU) nr. 283/2011 van de Commissie van 22 maart 2011 (PB L 77 van 23.3.2011, blz. 23).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 6, bijlagen I tot en met IV.

Verordening (EG) nr. 29/2009 van de Commissie van 16 januari 2009 tot vaststelling van de eisen inzake datalinkdiensten voor het gemeenschappelijke Europese luchtruim (PB L 13 van 17.1.2009, blz. 3), als gewijzigd bij:

Uitvoeringsverordening (EU) 2015/310 van de Commissie van 26 februari 2015 (PB L 56 van 27.2.2015, blz. 30),

Uitvoeringsverordening (EU) 2019/1170 van de Commissie van 8 juli 2019 (PB L 183 van 9.7.2019, blz. 6),

Uitvoeringsverordening (EU) 2019/2012 van de Commissie van 29 november 2019 (PB L 312 van 3.12.2019, blz. 95),

Uitvoeringsverordening (EU) 2020/208 van de Commissie van 14 februari 2020 (PB L 43 van 17.2.2020, blz. 72).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 14, bijlagen I, II en III.

Verordening (EG) nr. 262/2009 van de Commissie van 30 maart 2009 tot vaststelling van de eisen inzake de gecoördineerde toewijzing en toepassing van Mode S-ondervragingscodes in het gemeenschappelijk Europees luchtruim (PB L 84 van 31.3.2009, blz. 20), als gewijzigd bij:

Uitvoeringsverordening (EU) 2016/2345 van 14 december 2016 (PB L 348 van 21.12.2016, blz. 11).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 12, bijlagen I tot en met VI.

Verordening (EU) nr. 73/2010 van de Commissie van 26 januari 2010 tot vaststelling van de kwaliteitseisen voor luchtvaartgegevens en -informatie voor het gemeenschappelijke Europese luchtruim (PB L 23 van 27.1.2010, blz. 6), als gewijzigd bij:

Uitvoeringsverordening (EU) nr. 1029/2014 van de Commissie van 26 september 2014 (PB L 284 van 30.9.2014, blz. 9),

en met ingang van 27 januari 2022 ingetrokken bij Uitvoeringsverordening (EU) 2020/469 van de Commissie.

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 13, bijlagen I tot en met X.

Uitvoeringsverordening (EU) nr. 1206/2011 van de Commissie van 22 november 2011 tot vaststelling van de eisen inzake de identificatie van luchtvaartuigen voor de surveillance in het gemeenschappelijke Europese luchtruim (PB L 305 van 23.11.2011, blz. 23), als gewijzigd bij:

Uitvoeringsverordening (EU) 2020/587 van 29 april 2020 (PB L 138 van 30.4.2020, blz. 1).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 11, bijlagen I tot en met VII.

Uitvoeringsverordening (EU) nr. 1207/2011 van de Commissie van 22 november 2011 tot vaststelling van de eisen voor de prestaties en interoperabiliteit van surveillance voor het gemeenschappelijke Europese luchtruim (PB L 305 van 23.11.2011, blz. 35), als gewijzigd bij:

Uitvoeringsverordening (EU) nr. 1028/2014 van de Commissie van 26 september 2014 (PB L 284 van 30.9.2014, blz. 7),

Uitvoeringsverordening (EU) 2017/386 van de Commissie van 6 maart 2017 (PB L 59 van 7.3.2017, blz. 34),

Uitvoeringsverordening (EU) 2020/587 van de Commissie van 29 april 2020 (PB L 138 van 30.4.2020, blz. 1).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 14, bijlagen I tot en met IX.

Uitvoeringsverordening (EU) nr. 1079/2012 van de Commissie van 16 november 2012 tot vaststelling van de eisen voor de kanaalafstand bij mondelinge communicatie in het gemeenschappelijke Europese luchtruim (PB L 320 van 17.11.2012, blz. 14), als gewijzigd bij:

Uitvoeringsverordening (EU) nr. 657/2013 van de Commissie van 10 juli 2013 (PB L 190 van 11.7.2013, blz. 37),

Uitvoeringsverordening (EU) 2016/2345 van de Commissie van 14 december 2016 (PB L 348 van 21.12.2016, blz. 11),

Uitvoeringsverordening (EU) 2017/2160 van de Commissie van 20 november 2017 (PB L 304 van 21.11.2017, blz. 47).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 14, bijlagen I tot en met V.

SESAR

Verordening (EG) nr. 219/2007 van de Raad van 27 februari 2007 betreffende de oprichting van een Gemeenschappelijke Onderneming voor de verwezenlijking van een nieuwe generatie Europees luchtverkeersbeveiligingssysteem (Sesar) (PB L 64 van 2.3.2007, blz. 1), als gewijzigd bij:

Verordening (EG) nr. 1361/2008 van de Raad van 16 december 2008 (PB L 352 van 31.12.2008, blz. 12), Verordening (EU) nr. 721/2014 van de Raad van 16 juni 2014 (PB L 192 van 1.7.2014, blz. 1).

Toepasselijke bepalingen: de werkingssfeer en toepassing moeten worden besproken.

Uitvoeringsverordening (EU) nr. 409/2013 van de Commissie van 3 mei 2013 inzake de definitie van gemeenschappelijke projecten, de vaststelling van governance en de identificatie van stimulansen ter ondersteuning van de tenuitvoerlegging van het Europees masterplan inzake luchtverkeersbeheer (PB L 123 van 4.5.2013, blz. 1).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 15.

Uitvoeringsverordening (EU) nr. 716/2014 van de Commissie van 27 juni 2014 betreffende de vaststelling van het gemeenschappelijk proefproject ter ondersteuning van de tenuitvoerlegging van het Europese masterplan voor luchtverkeersbeheer (PB L 190 van 28.6.2014, blz. 19).

Luchtruim

Verordening (EG) nr. 2150/2005 van de Commissie van 23 december 2005 tot vaststelling van gemeenschappelijke regels voor een flexibel gebruik van het luchtruim (PB L 342 van 24.12.2005, blz. 20).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 9, bijlage.

Uitvoeringsverordening (EU) nr. 923/2012 van de Commissie van 26 september 2012 tot vaststelling van gemeenschappelijke luchtverkeersregels en operationele bepalingen betreffende luchtvaartnavigatiediensten en

-procedures en tot wijziging van Uitvoeringsverordening (EU) nr. 1035/2011 en Verordeningen (EG) nr. 1265/2007, (EG) nr. 1794/2006, (EG) nr. 730/2006, (EG) nr. 1033/2006 en (EU) nr. 255/2010 (PB L 281 van 13.10.2012, blz. 1),

als gewijzigd bij:

Verordening (EU) 2015/340 van de Commissie van 20 februari 2015 (PB L 63 van 6.3.2015, blz. 1), Uitvoeringsverordening (EU) 2016/1185 van de Commissie van 20 juli 2016 (PB L 196 van 21.7.2016, blz. 3),

Uitvoeringsverordening (EU) 2020/469 van de Commissie van 14 februari 2020 (PB L 104 van 3.4.2020, blz. 1), als gewijzigd bij Uitvoeringsverordening (EU) 2020/1177 van de Commissie (PB L 259 van 10.8.2020, blz. 12),

Uitvoeringsverordening (EU) 2020/886 van de Commissie van 26 juni 2020 (PB L 205 van 29.6.2020, blz. 14). Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 10 en bijlage, met inbegrip van de aanhangsels.

FAB

Verordening (EU) nr. 176/2011 van de Commissie van 24 februari 2011 inzake de informatie die moet worden verstrekt vóór de vaststelling en wijziging van een functioneel luchtruimblok (PB L 51 van 25.2.2011, blz. 2).

C. Veiligheid van de luchtvaart

Basisverordening

Verordening (EU) 2018/1139 van het Europees Parlement en de Raad van 4 juli 2018 inzake gemeenschappelijke regels op het gebied van burgerluchtvaart en tot oprichting van een Agentschap van de Europese Unie voor de veiligheid van de luchtvaart, en tot wijziging van de Verordeningen (EG) nr. 2111/2005, (EG) nr. 1008/2008, (EU) nr. 996/2010, (EU) nr. 376/2014 en de Richtlijnen 2014/30/EU en 2014/53/EU van het Europees Parlement en de Raad, en tot intrekking van de Verordeningen (EG) nr. 552/2004 en (EG) nr. 216/2008 van het Europees Parlement en de Raad en Verordening (EEG) nr. 3922/91 van de Raad (PB L 212 van 22.8.2018, blz. 1).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 30, artikelen 33 tot en met 94, artikel 95, lid 2, artikelen 96 tot en met 112, artikelen 114 tot en met 131, artikel 132, lid 2, relevante bijlagen.

Normaliseringsinspecties

Uitvoeringsverordening (EU) nr. 628/2013 van de Commissie van 28 juni 2013 inzake de werkmethoden van het Europees Agentschap voor de veiligheid van de luchtvaart voor de uitvoering van normaliseringsinspecties en het toezicht op de toepassing van de regels van Verordening (EG) nr. 216/2008 van het Europees Parlement en de Raad, en houdende intrekking van Verordening (EG) nr. 736/2006 van de Commissie (PB L 179 van 29.6.2013, blz. 46).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 26.

Luchtvaartterreinen

Verordening (EU) nr. 139/2014 van de Commissie van 12 februari 2014 tot vaststelling van technische eisen en administratieve procedures met betrekking tot de bemanning van burgerluchtvaartuigen, overeenkomstig Verordening (EG) nr. 216/2008 van het Europees Parlement en de Raad (PB L 44 van 14.2.2014, blz. 1), als gewijzigd bij:

Verordening (EU) 2018/401 van de Commissie van 14 maart 2018 (PB L 72 van 15.3.2018, blz. 17).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 10, bijlagen I tot en met IV.

ATM/ANS

Verordening (EU) 2015/340 van de Commissie van 20 februari 2015 tot vaststelling van technische eisen en administratieve procedures met betrekking tot vergunningen en certificaten van luchtverkeersleiders overeenkomstig Verordening (EG) nr. 216/2008 van het Europees Parlement en de Raad, tot wijziging van Uitvoeringsverordening (EU) nr. 923/2012 van de Commissie en tot intrekking van Verordening (EU) nr. 805/2011 van de Commissie (PB L 63 van 6.3.2015, blz. 1).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 10, bijlagen I tot en met IV.

Uitvoeringsverordening (EU) 2017/373 van de Commissie van 1 maart 2017 tot vaststelling van de gemeenschappelijke eisen voor verleners van luchtverkeersbeheers-/luchtvaartnavigatiediensten en andere netwerkfuncties voor luchtverkeersbeheer en het toezicht daarop, en tot intrekking van Verordening (EG) nr. 482/2008, Uitvoeringsverordeningen (EU) nr. 1034/2011, (EU) nr. 1035/2011 en (EU) 2016/1377 en tot wijziging van Verordening (EU) nr. 677/2011 (PB L 62 van 8.3.2017, blz. 1), als gewijzigd bij:

Uitvoeringsverordening (EU) 2020/469 van de Commissie van 14 februari 2020 tot wijziging van Verordening (EU) nr. 923/2012, Verordening (EU) nr. 139/2014 en Verordening (EU) 2017/373, voor wat betreft de voorschriften voor luchtverkeersbeheers-/luchtvaartnavigatiediensten, het ontwerp van luchtruimstructuren en de gegevenskwaliteit, en de veiligheid van start- en landingsbanen, en tot intrekking van Verordening (EU) nr. 73/2010 (PB L 104 van 3.4.2020, blz. 1), als gewijzigd bij Uitvoeringsverordening (EU) 2020/1177 van de Commissie (PB L 259 van 10.8.2020, blz. 12).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 10, bijlagen.

Bemanningen

Verordening (EU) nr. 1178/2011 van de Commissie van 3 november 2011 tot vaststelling van technische eisen en administratieve procedures met betrekking tot de bemanning van burgerluchtvaartuigen, overeenkomstig Verordening (EG) nr. 216/2008 van het Europees Parlement en de Raad (PB L 311 van 25.11.2011, blz. 1), als gewijzigd bij:

Verordening (EU) nr. 290/2012 van de Commissie van 30 maart 2012 (PB L 100 van 5.4.2012, blz. 1), Verordening (EU) nr. 70/2014 van de Commissie van 27 januari 2014 (PB L 23 van 28.1.2014, blz. 25), Verordening (EU) nr. 245/2014 van de Commissie van 13 maart 2014 (PB L 74 van 14.3.2014, blz. 33), Verordening (EU) 2015/445 van de Commissie van 17 maart 2015 (PB L 74 van 18.3.2015, blz. 1), Verordening (EU) 2016/539 van de Commissie van 6 april 2016 (PB L 91 van 7.4.2016, blz. 1), Verordening (EU) 2018/1065 van de Commissie van 27 juli 2018 (PB L 192 van 30.7.2018, blz. 31), Verordening (EU) 2018/1119 van de Commissie van 31 juli 2018 (PB L 204 van 13.8.2018, blz. 13),

Uitvoeringsverordening (EU) 2018/1974 van de Commissie van 14 december 2018 (PB L 326 van 20.12.2018, blz. 1), Uitvoeringsverordening (EU) 2019/27 van de Commissie van 19 december 2018 (PB L 8 van 10.1.2019, blz. 1), Uitvoeringsverordening (EU) 2019/430 van de Commissie van 18 maart 2019 (PB L 75 van 19.3.2019, blz. 66), Uitvoeringsverordening (EU) 2019/1747 van de Commissie van 15 oktober 2019 (PB L 268 van 22.10.2019, blz. 23), Uitvoeringsverordening (EU) 2020/359 van de Commissie van 4 maart 2020 (PB L 67 van 5.3.2020, blz. 82), Gedelegeerde Verordening (EU) 2020/723 van de Commissie van 4 maart 2020 (PB L 170 van 2.6.2020, blz. 1).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 11, bijlagen I tot en met IV.

Eisen inzake het gebruik van het luchtruim

Verordening (EU) nr. 1332/2011 van de Commissie van 16 december 2011 tot vaststelling van gemeenschappelijke eisen voor het gebruik van het luchtruim en exploitatieprocedures voor het vermijden van botsingen in de lucht (PB L 336 van 20.12.2011, blz. 20), als gewijzigd bij:

Verordening (EU) 2016/583 van de Commissie van 15 april 2016 (PB L 101 van 16.4.2016, blz. 7). Toepasselijke bepalingen: artikelen 1, 2 en 3, bijlage.

Uitvoeringsverordening (EU) 2018/1048 van de Commissie van 18 juli 2018 tot vaststelling van eisen voor het gebruik van het luchtruim en vluchtuitvoeringsprocedures in verband met prestatiegebaseerde navigatie (PB L 189 van 26.7.2018, blz. 3).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 7, bijlage.

Vluchtuitvoeringen

Verordening (EU) nr. 965/2012 van de Commissie van 5 oktober 2012 tot vaststelling van technische eisen en administratieve procedures met betrekking tot de bemanning van burgerluchtvaartuigen, overeenkomstig Verordening (EG) nr. 216/2008 van het Europees Parlement en de Raad (PB L 296 van 25.10.2012, blz. 1), als gewijzigd bij:

Verordening (EU) nr. 800/2013 van de Commissie van 14 augustus 2013 (PB L 227 van 24.8.2013, blz. 1), Verordening (EU) nr. 71/2014 van de Commissie van 27 januari 2014 (PB L 23 van 28.1.2014, blz. 27), Verordening (EU) nr. 83/2014 van de Commissie van 29 januari 2014 (PB L 28 van 31.1.2014, blz. 17), Verordening (EU) nr. 379/2014 van de Commissie van 7 april 2014 (PB L 123 van 24.4.2014, blz. 1), Verordening (EU) 2015/140 van de Commissie van 29 januari 2015 (PB L 24 van 30.1.2015, blz. 5), Verordening (EU) 2015/640 van de Commissie van 23 april 2015 (PB L 106 van 24.4.2015, blz. 18), Verordening (EU) 2015/1329 van de Commissie van 31 juli 2015 (PB L 206 van 1.8.2015, blz. 21), Verordening (EU) 2015/2338 van de Commissie van 11 december 2015 (PB L 330 van 16.12.2015, blz. 1), Verordening (EU) 2016/1199 van de Commissie van 22 juli 2016 (PB L 198 van 23.7.2016, blz. 13), Verordening (EU) 2017/363 van de Commissie van 1 maart 2017 (PB L 55 van 2.3.2017, blz. 1), Verordening (EU) 2018/394 van de Commissie van 13 maart 2018 (PB L 71 van 14.3.2018, blz. 1), Verordening (EU) 2018/1042 van de Commissie van 23 juli 2018 (PB L 188 van 25.7.2018, blz. 3),

Uitvoeringsverordening (EU) 2018/1975 van de Commissie van 14 december 2018 (PB L 326 van 20.12.2018, blz. 53),

Uitvoeringsverordening (EU) 2019/1384 van de Commissie van 24 juli 2019 (PB L 228 van 4.9.2019, blz. 106), Uitvoeringsverordening (EU) 2019/1387 van 1 augustus 2019 (PB L 229 van 5.9.2019, blz. 1.

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 9 bis, bijlagen I tot en met VIII.

Uitvoeringsverordening (EU) 2018/1976 van de Commissie van 14 december 2018 tot vaststelling van gedetailleerde regels inzake vluchtuitvoeringen met zweefvliegtuigen en de afgifte van bewijzen van bevoegdheid voor cockpitbemanning van zweefvliegtuigen overeenkomstig Verordening (EU) 2018/1139 van het Europees Parlement en de Raad (PB L 326 van 20.12.2018, blz. 64), als gewijzigd bij:

Uitvoeringsverordening (EU) 2020/358 van 4 maart 2020 (PB L 67 van 5.3.2020, blz. 57).

Verordening (EU) 2018/395 van de Commissie van 13 maart 2018 tot vaststelling van gedetailleerde regels voor vluchtuitvoeringen met ballonnen, overeenkomstig Verordening (EG) nr. 216/2008 van het Europees Parlement en de Raad (PB L 71 van 14.3.2018, blz. 10), als gewijzigd bij:

Uitvoeringsverordening (EU) 2020/357 van 4 maart 2020 (PB L 67 van 5.3.2020, blz. 34).

Initiële luchtwaardigheid

Verordening (EU) nr. 748/2012 van de Commissie van 3 augustus 2012 tot vaststelling van uitvoeringsvoorschriften inzake de luchtwaardigheid en milieucertificering van luchtvaartuigen en aanverwante producten, onderdelen en uitrustingsstukken, alsmede voor de certificering van ontwerp- en productieorganisaties (PB L 224 van 21.8.2012, blz. 1), als gewijzigd bij:

Verordening (EU) nr. 7/2013 van de Commissie van 8 januari 2013 (PB L 4 van 9.1.2013, blz. 36), Verordening (EU) nr. 69/2014 van de Commissie van 27 januari 2014 (PB L 23 van 28.1.2014, blz. 12), Verordening (EU) 2015/1039 van de Commissie van 30 juni 2015 (PB L 167 van 1.7.2015, blz. 1),

Verordening (EU) 2016/5 van de Commissie van 5 januari 2016 (PB L 3 van 6.1.2016, blz. 3),

Gedelegeerde Verordening (EU) 2019/897 van de Commissie van 12 maart 2019 (PB L 144 van 3.6.2019, blz. 1), Gedelegeerde Verordening (EU) 2020/570 van de Commissie van 28 januari 2020 (PB L 132 van 27.4.2020, blz. 1). Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 10, bijlage I.

Permanente luchtwaardigheid

Verordening (EU) nr. 1321/2014 van de Commissie van 26 november 2014 betreffende de permanente luchtwaardigheid van luchtvaartuigen en luchtvaartproducten, -onderdelen en -uitrustingsstukken, en betreffende de goedkeuring van bij voornoemde taken betrokken organisaties en personen (PB L 362 van 17.12.2014, blz. 1, als gewijzigd bij:

Verordening (EU) 2015/1088 van de Commissie van 3 juli 2015 (PB L 176 van 7.7.2015, blz. 4), Verordening (EU) 2015/1536 van de Commissie van 16 september 2015 (PB L 241 van 17.9.2015, blz. 16), Verordening (EU) 2018/1142 van de Commissie van 14 augustus 2018 (PB L 207 van 16.8.2018, blz. 2), Uitvoeringsverordening (EU) 2019/1383 van de Commissie van 8 juli 2019 (PB L 228 van 4.9.2019, blz. 1),

Uitvoeringsverordening (EU) 2019/1384 van de Commissie van 24 juli 2019 (PB L 228 van 4.9.2019, blz. 106), Uitvoeringsverordening (EU) 2020/270 van 25 februari 2020 (PB L 56 van 27.2.2020, blz. 20).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 6, bijlagen I tot en met IV.

Aanvullende luchtwaardigheidsspecificaties

Verordening (EU) 2015/640 van de Commissie van 23 april 2015 betreffende aanvullende luchtwaardigheidsspecificaties voor een bepaald soort vluchtuitvoering en tot wijziging van Verordening (EU) nr. 965/2012 (PB L 106 van 24.4.2015, blz. 18), als gewijzigd bij:

Uitvoeringsverordening (EU) 2019/133 van 28 januari 2019 (PB L 25 van 29.1.2019, blz. 14). Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 5, bijlagen.

EU-veiligheidslijst

Verordening (EG) nr. 2111/2005 van het Europees Parlement en de Raad van 14 december 2005 betreffende de vaststelling van een communautaire lijst van luchtvaartmaatschappijen waaraan een exploitatieverbod binnen de Gemeenschap is opgelegd en het informeren van luchtreizigers over de identiteit van de exploiterende luchtvaartmaatschappij, en tot intrekking van artikel 9 van Richtlijn 2004/36/EG (PB L 344 van 27.12.2005, blz. 15), als gewijzigd bij:

Verordening (EG) nr. 596/2009 van het Europees Parlement en de Raad van 18 juni 2009 (PB L 188 van 18.7.2009, blz. 14), Verordening (EU) 2018/1139 van het Europees Parlement en de Raad van 4 juli 2018 (PB L 212 van 22.8.2018, blz. 1), Verordening (EU) 2019/1243 van het Europees Parlement en de Raad van 20 juni 2019 (PB L 198 van 25.7.2019, blz. 241).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 13, bijlage.

Verordening (EG) nr. 473/2006 van de Commissie van 22 maart 2006 tot vaststelling van uitvoeringsregels voor de in hoofdstuk II van Verordening (EG) nr. 2111/2005 van het Europees Parlement en de Raad bedoelde communautaire lijst van luchtvaartmaatschappijen waaraan een exploitatieverbod is opgelegd in de Gemeenschap (PB L 84 van 23.3.2006, blz. 8).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 6, bijlagen A, B en C.

Verordening (EG) nr. 474/2006 van de Commissie van 22 maart 2006 tot vaststelling van de in hoofdstuk II van Verordening (EG) nr. 2111/2005 van het Europees Parlement en de Raad bedoelde communautaire lijst van luchtvaart maatschappijen waaraan een exploitatieverbod is opgelegd in de Gemeenschap (PB L 84 van 23.3.2006, blz. 14), laatstelijk gewijzigd bij Uitvoeringsverordeningen van de Commissie.

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 en 2, bijlagen A en B.

Rapportage van voorvallen

Verordening (EU) nr. 376/2014 van het Europees Parlement en de Raad van 3 april 2014 inzake het melden, onderzoeken en opvolgen van voorvallen in de burgerluchtvaart en tot wijziging van Verordening (EU) nr. 996/2010 van het Europees Parlement en de Raad en tot intrekking van Richtlijn 2003/42/EG van het Europees Parlement en de Raad en de Verordeningen (EG) nr. 1321/2007 en (EG) nr. 1330/2007 van de Commissie (PB L 122 van 24.4.2014, blz. 18), als gewijzigd bij:

Verordening (EU) 2018/1139 van het Europees Parlement en de Raad van 4 juli 2018 (PB L 212 van 22.8.2018, blz. 1).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 7, artikel 9, lid 3, artikel 10, leden 2, 3 en 4, artikel 11, leden 1 en 7, artikel 13, met uitzondering van lid 9, artikelen 14, 15, 16 en 21, bijlagen I, II en III.

Uitvoeringsverordening (EU) 2015/1018 van de Commissie van 29 juni 2015 tot vaststelling van een lijst waarbij voorvallen in de burgerluchtvaart die verplicht moeten worden gemeld overeenkomstig Verordening (EU) nr. 376/2014 van het Europees Parlement en de Raad, worden ingedeeld in categorieën (PB L 163 van 30.6.2015, blz. 1).

Toepasselijke bepalingen: artikel 1, bijlagen I tot en met V.

Uitvoeringsbesluit (EU) 2019/1128 van de Commissie van 1 juli 2019 inzake de toegangsrechten tot de veiligheidsaanbevelingen en antwoorden die zijn opgeslagen in het Europees centraal register en tot intrekking van Besluit 2012/780/EU (PB L 177 van 2.7.2019, blz. 112).

Onderzoek naar ongevallen

Verordening (EU) nr. 996/2010 van het Europees Parlement en de Raad van 20 oktober 2010 inzake onderzoek en preventie van ongevallen en incidenten in de burgerluchtvaart en houdende intrekking van Richtlijn 94/56/EG (PB L 295 van 12.11.2010, blz. 35), als gewijzigd bij:

Verordening (EU) nr. 376/2014 van het Europees Parlement en de Raad van 3 april 2014 (PB L 122 van 24.4.2014, blz. 18), Verordening (EU) 2018/1139 van het Europees Parlement en de Raad van 4 juli 2018 (PB L 212 van 22.8.2018, blz. 1).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 23, met uitzondering van artikel 7, lid 4, en van artikel 19 (ingetrokken bij Verordening (EU) nr. 376/2014).

Platforminspecties

Verordening (EG) nr. 351/2008 van de Commissie van 16 april 2008 tot uitvoering van Richtlijn 2004/36/EG van het Europees Parlement en de Raad met betrekking tot het geven van prioriteit aan platforminspecties van luchtvaartuigen die gebruikmaken van luchthavens in de Gemeenschap (PB L 109 van 19.4.2008, blz. 7).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1, 2 en 3.

Andere

Verordening (EG) nr. 768/2006 van de Commissie van 19 mei 2006 tot uitvoering van Richtlijn 2004/36/EG van het Europees Parlement en de Raad met betrekking tot de verzameling en uitwisseling van informatie over de veiligheid van luchtvaartuigen uit derde landen die gebruikmaken van luchthavens in de Gemeenschap en het beheer van het informatiesysteem (PB L 134 van 20.5.2006, blz. 16).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 6.

D. Beveiliging van de luchtvaart

Verordening (EG) nr. 300/2008 van het Europees Parlement en de Raad van 11 maart 2008 inzake gemeenschappelijke regels op het gebied van de beveiliging van de burgerluchtvaart en tot intrekking van Verordening (EG) nr. 2320/2002 (PB L 97 van 9.4.2008, blz. 72).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 15, artikelen 18 en 21, bijlage.

Verordening (EU) nr. 18/2010 van de Commissie van 8 januari 2010 tot wijziging van Verordening (EG) nr. 300/2008 van het Europees Parlement en de Raad wat specificaties voor nationale van kwaliteitscontrole programma’s op het gebied van beveiliging van de burgerluchtvaart betreft (PB L 7 van 12.1.2010, blz. 3).

Verordening (EG) nr. 272/2009 van de Commissie van 2 april 2009 ter aanvulling van de in de bijlage bij Verordening (EG) nr. 300/2008 van het Europees Parlement en de Raad vastgestelde gemeenschappelijke basisnormen voor de beveiliging van de burgerluchtvaart (PB L 91 van 3.4.2009, blz. 7), als gewijzigd bij:

Verordening (EU) nr. 297/2010 van de Commissie van 9 april 2010 (PB L 90 van 10.4.2010, blz. 1), Verordening (EU) nr. 720/2011 van de Commissie van 22 juli 2011 (PB L 193 van 23.7.2011, blz. 19), Verordening (EU) nr. 1141/2011 van de Commissie van 10 november 2011 (PB L 293 van 11.11.2011, blz. 22), Verordening (EU) nr. 245/2013 van de Commissie van 19 maart 2013 (PB L 77 van 20.3.2013, blz. 5).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 en 2, bijlage.

Verordening (EU) nr. 1254/2009 van de Commissie van 18 december 2009 tot vaststelling van criteria waaraan lidstaten moeten voldoen om te mogen afwijken van de gemeenschappelijke basisnormen inzake beveiliging van de burgerluchtvaart en om alternatieve beveiligingsmaatregelen te mogen vaststellen (PB L 338 van 19.12.2009, blz. 17), als gewijzigd bij:

Verordening (EU) 2016/2096 van de Commissie van 30 november 2016 (PB L 326 van 1.12.2016, blz. 7).

Uitvoeringsverordening (EU) 2015/1998 van de Commissie van 5 november 2015 houdende vaststelling van gedetailleerde maatregelen voor de toepassing van de gemeenschappelijke basisnormen op het gebied van de beveiliging van de luchtvaart (PB L 299 van 14.11.2015, blz. 1), als gewijzigd bij:

Uitvoeringsverordening (EU) 2015/2426 van de Commissie van 18 december 2015 (PB L 334 van 22.12.2015, blz. 5), Uitvoeringsverordening (EU) 2017/815 van de Commissie van 12 mei 2017 (PB L 122 van 13.5.2017, blz. 1), Uitvoeringsverordening (EU) 2018/55 van de Commissie van 9 januari 2018 (PB L 10 van 13.1.2018, blz. 5), Uitvoeringsverordening (EU) 2019/103 van 23 januari 2019 (PB L 21 van 24.1.2019, blz. 13), Uitvoeringsverordening (EU) 2019/413 van de Commissie van 14 maart 2019 (PB L 73 van 15.3.2019, blz. 98), Uitvoeringsverordening (EU) 2019/1583 van de Commissie van 25 september 2019 (PB L 246 van 26.9.2019, blz. 15), Uitvoeringsverordening (EU) 2020/111 van 13 januari 2020 (PB L 21 van 27.1.2020, blz. 1).

Uitvoeringsbesluit C(2015) 8005 van de Commissie van 16 november 2015 tot vaststelling van gedetailleerde maatregelen voor de tenuitvoerlegging van de gemeenschappelijke basisnormen inzake luchtvaartbeveiliging, zoals vermeld in artikel 18, punt a), van Verordening (EG) nr. 300/2008, en de wijzigingen daarvan.

Toepasselijke bepalingen: zoals vermeld in punt 3 van bijlage II „Overgangsbepalingen”.

E. Milieu

Richtlijn 2002/49/EG van het Europees Parlement en de Raad van 25 juni 2002 inzake de evaluatie en de beheersing van omgevingslawaai (PB L 189 van 18.7.2002, blz. 12), zoals gewijzigd bij:

Verordening (EG) nr. 1137/2008 van het Europees Parlement en de Raad van 22 oktober 2008 (PB L 311 van 21.11.2008, blz. 1),

Verordening (EU) 2015/996 van de Commissie van 19 mei 2015 (PB L 168 van 1.7.2015, blz. 1). Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 12, bijlagen I tot en met VI.

Richtlijn 2006/93/EG van het Europees Parlement en de Raad van 12 december 2006 betreffende de regulering van de exploitatie van de vliegtuigen van boekdeel I, deel II, hoofdstuk 3, tweede uitgave (1988) van bijlage 16 bij het Verdrag inzake de internationale burgerluchtvaart (gecodificeerde versie) (PB L 374 van 27.12.2006, blz. 1).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 5, bijlagen I en II.

Verordening (EU) nr. 598/2014 van het Europees Parlement en de Raad van 16 april 2014 inzake de vaststelling van regels en procedures voor de invoering van geluidsgerelateerde exploitatiebeperkingen op luchthavens in de Unie binnen het kader van een evenwichtige aanpak, en tot intrekking van Richtlijn 2002/30/EG (PB L 173 van 12.6.2014, blz. 65).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 10, bijlagen I en II.

F. Sociale aspecten

Richtlijn 2000/79/EG van de Raad van 27 november 2000 inzake de inwerkingstelling van de Europese Overeenkomst betreffende de organisatie van de arbeidstijd van mobiel personeel in de burgerluchtvaart gesloten door de Association of European Airlines (AEA), de European Transport Workers' Association (ETF), de European Cockpit Association (ECA), de European Regions Airline Association (ERA) en de International Air Carrier Association (IACA) (PB L 302 van 1.12.2000, blz. 57).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 2 en 3, bijlage.

Richtlijn 2003/88/EG van het Europees Parlement en de Raad van 4 november 2003 betreffende een aantal aspecten van de organisatie van de arbeidstijd (PB L 299 van 18.11.2003, blz. 9).

Zoals van toepassing op de luchtvaart.

G. Consumentenbescherming

Verordening (EG) nr. 2027/97 van de Raad van 9 oktober 1997 betreffende de aansprakelijkheid van luchtvervoerders bij ongevallen (PB L 285 van 17.10.1997, blz. 1), als gewijzigd bij:

Verordening (EG) nr. 889/2002 van het Europees Parlement en de Raad van 13 mei 2002 (PB L 140 van 30.5.2002, blz. 2).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 6, bijlage.

Verordening (EG) nr. 261/2004 van het Europees Parlement en de Raad van 11 februari 2004 tot vaststelling van gemeenschappelijke regels inzake compensatie en bijstand aan luchtreizigers bij instapweigering en annulering of langdurige vertraging van vluchten en tot intrekking van Verordening (EEG) nr. 295/91 (PB L 46 van 17.2.2004, blz. 1).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 16.

Verordening (EG) nr. 1107/2006 van het Europees Parlement en de Raad van 5 juli 2006 inzake de rechten van gehandicapten en personen met beperkte mobiliteit die per luchtvervoer reizen (PB L 204 van 26.7.2006, blz. 1).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 16, bijlagen I en II.

H. Overige wetgeving

Verordening (EG) nr. 80/2009 van het Europees Parlement en de Raad van 14 januari 2009 inzake een gedragscode voor geautomatiseerde boekingssystemen en tot intrekking van Verordening (EEG) nr. 2299/89 van de Raad (PB L 35 van 4.2.2009, blz. 47).

Toepasselijke bepalingen: artikelen 1 tot en met 11, bijlagen.”

G. INWERKINGTREDING

Het Besluit Nr. 2/2021 van 25 oktober 2021 tot wijziging van bijlage III bij de Overeenkomst is ingevolge het enig artikel daarvan, voor alle partijen, waaronder het Koninkrijk der Nederlanden, op 25 oktober 2021 in werking getreden.

Wat betreft het Koninkrijk der Nederlanden, geldt het Besluit Nr. 2/2021, evenals de Overeenkomst, voor Nederland (het Europese deel).

In overeenstemming met artikel 19, tweede lid, van de Rijkswet goedkeuring en bekendmaking verdragen heeft de Minister van Buitenlandse Zaken bepaald dat het Besluit Nr. 2/2021 zal zijn bekendgemaakt in Nederland (het Europese deel) op de dag na de datum van uitgifte van dit Tractatenblad.

Uitgegeven de achttiende januari 2023.

De Minister van Buitenlandse Zaken, W.B. HOEKSTRA

X Noot
1)

De Bulgaarse, de Deense, de Duitse, de Engelse, de Estse, de Finse, de Franse, de Griekse, de Hongaarse, de Ierse, de Italiaanse, de Kroatische, de Letse, de Litouwse, de Maltese, de Poolse, de Portugese, de Roemeense, de Sloveense, de Slowaakse, de Spaanse, de Tsjechische, de Zweedse en de Moldavische tekst zijn niet opgenomen. De tekst van Besluit Nr. 2/2021 tot wijziging van bijlage III bij de Overeenkomst is tevens gepubliceerd in PbEU 2021, L 419, blz. 34-46.

Naar boven