Verlening vrijstelling verbod op het zelf leveren van farmaceutische hulp

De Ziekenfondsraad,

Gelet op artikel 42, vijfde lid, van de Ziekenfondswet;

Heeft in zijn vergadering van 17 december 1998 besloten:

Artikel I

Het in het eerste lid van artikel 42 Ziekenfondswet bedoelde verbod geldt niet voor de levering van diensten of zaken, welke behoren tot de bij of krachtens het Verstrekkingenbesluit ziekenfondsverzekering geregelde farmaceutische hulp.

Artikel II

Dit besluit wordt in de Staatscourant geplaatst en treedt in werking met ingang van 1 januari 1999. Vindt publicatie in de Staatscourant plaats later dan 30 december 1998, dan treedt dit besluit in werking met ingang van de tweede dag na dagtekening van de Staatscourant waarin het wordt geplaatst en werkt het terug tot en met 1 januari 1999.

De Voorzitter van de Ziekenfondsraad,
L. de Graaf.
De Algemeen Secretaris van de Ziekenfondsraad,
J.L.P.G. van Thiel.

Toelichting

Verzoek Minister van VWS

De Minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) heeft de Ziekenfondsraad in haar brief van 30 september 1998 (kenmerk VPZ/VU-982877) laten weten dat in het regeerakkoord is vastgelegd dat het verbod op eigen instellingen voor ziekenfondsen gefaseerd zal worden opgeheven en dat zij zal bevorderen dat de Ziekenfondswet zodanig zal worden gewijzigd dat dat beleidsvoornemen wordt gerealiseerd. Dit voornemen wordt ingegeven door de gedachte dat het in eigen beheer nemen van zorgverlening door middel van het oprichten van een eigen instelling een bruikbaar instrument kan zijn om zorg doelmatiger te organiseren en om daarmee tot kostenbesparing te komen. De minister heeft toegevoegd dat het kabinet de snel stijgende uitgaven voor geneesmiddelen een bijzonder punt van zorg vindt en dat het kabinet het in verband daarmee onder meer nodig vindt dat ziekenfondsen het instrument van een eigen apotheek zo spoedig mogelijk kunnen inzetten. Vanwege het spoedeisend karakter kan niet gewacht worden op de aangekondigde wetswijziging, aldus de minister. In verband daarmee heeft zij de Ziekenfondsraad gevraagd om - vooruitlopend op de voorgenomen wetswijziging - te bezien of hij via gebruikmaking van zijn bevoegdheid ingevolge artikel 42, vijfde lid, van de Ziekenfondswet (ZFW) reeds op korte termijn, en wel met ingang van 1 januari 1999, aan ziekenfondsen een algemene vrijstelling voor het exploiteren van een eigen apotheek kan verlenen. Zij heeft toegevoegd dat dat door haar in hoge mate gewenst wordt geacht.

Besluit Ziekenfondsraad

Artikel 42, eerste lid, van de Ziekenfondswet verbiedt ziekenfondsen om zelf diensten of zaken te leveren, welke behoren tot de bij of krachtens de Ziekenfondswet geregelde verstrekkingen of welke behoren tot de zorg als bedoeld in artikel 6 van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten. Dit verbod wordt het verbod op eigen instellingen genoemd. Het verbiedt ziekenfondsen om zelf (binnen de rechtspersoon van het ziekenfonds) te voorzien in de verzekerde hulp door het in loondienst nemen van een hulpverlener/hulpverleners. De Ziekenfondsraad is ingevolge artikel 42, vijfde lid, Ziekenfondswet bevoegd aan te geven in welke gevallen het in het eerste lid van artikel 42 opgenomen verbod niet geldt. Deze bevoegdheid wordt aangeduid als het verlenen van algemene vrijstelling. De Ziekenfondsraad heeft afgewogen of hij het verantwoord acht om ingaande 1 januari 1999 te besluiten tot algemene vrijstelling voor wat de verstrekking farmacie betreft. Hij heeft daartoe een aantal randvoorwaarden geformuleerd, waaraan naar zijn opvatting moet zijn voldaan om te kunnen spreken van een verantwoorde keuze voor algemene vrijstelling farmacie. Het betreft de volgende randvoorwaarden:

- de ziekenfondsen moeten in beduidende mate financieel risicodragend zijn, en de Algemene Kas mag in elk geval geen onaanvaardbaar risico lopen;

- vrijstelling moet ziekenfondsen reële mogelijkheid bieden om zelf in zorg te voorzien.

- vrijstelling moet ziekenfondsen reële mogelijkheid bieden om tot doelmatigheid c.q. tot kostenbesparing te komen;

- voordelen moeten ten gunste van de wettelijke verzekering/ziekenfondsverzekerden komen;

- transparantie;

- geen strijd met andere wetgeving, m.n. Mededingingswet.

De Ziekenfondsraad is tot de conclusie gekomen dat als het gaat om de situatie waarin een ziekenfonds binnen zijn rechtspersoon een apotheek exploiteert aan de genoemde randvoorwaarden wordt voldaan. Hij heeft dan ook besloten om ingaande 1 januari 1999 van het in het eerste lid van artikel 42 Ziekenfondswet opgenomen verbod algemene vrijstelling te verlenen voorzover het de verstrekking farmaceutische hulp betreft.

Per 1 januari 1999 is het ziekenfondsen toegestaan om een apotheker/apothekers in loondienst te nemen en op die manier binnen de eigen rechtspersoon een apotheek te starten. Voor de goede orde wordt erop gewezen dat het in het tweede lid van artikel 42 Ziekenfondswet opgenomen verbod - kort aangeduid als het verbod op bestuurlijke en financiële deelneming in zorgverlenende instellingen - niet is opgeheven en dat het dus voor ziekenfondsen vooralsnog verboden is om bijvoorbeeld van een bestaande apotheek alle aandelen te verwerven en op die manier eigenaar te worden van een (in een aparte rechtspersoon ondergebrachte) apotheek. Er wordt verder op gewezen dat de reikwijdte van de algemene vrijstelling van het eerste lid van artikel 42 van de Ziekenfondswet wettelijk beperkt is. Hierna wordt dit toegelicht.

Reikwijdte algemene vrijstelling

- Kring

Een ziekenfonds mag op grond van het eerste lid van artikel 42 ZFW niet zelf diensten of zaken leveren die tot het wettelijk pakket behoren. Dit verbod is algemeen geformuleerd en heeft betrekking op een ieder. Een ziekenfonds mag dus aan zijn eigen verzekerden noch aan andere ziekenfondsverzekerden noch aan particulier verzekerden de genoemde zaken leveren. Een algemene vrijstelling van dat verbod betekent dat ziekenfondsen aan een ieder, dus ook aan anderen dan de eigen ziekenfondsverzekerden, de betreffende zaken en diensten mogen leveren.

- Pakket

Het verbod in het eerste lid van artikel 42 ZFW heeft betrekking op het wettelijk pakket. Een algemene vrijstelling van dat verbod zou betekenen dat een ziekenfonds zelf zaken en diensten die tot het wettelijk pakket behoren mag leveren. Het derde lid van artikel 42 ZFW heeft betrekking op zaken en diensten die niet tot het wettelijk pakket behoren. Dat lid bepaalt dat het een ziekenfonds verboden is zelf tegen betaling andere dan de in het eerste lid bedoelde zaken of diensten aan verzekerden te leveren. Dit verbod beperkt zich tot verzekerden en, gelet op de in artikel 1, eerste lid, aanhef en onder d, ZFW opgenomen begripsomschrijving, gaat het dan om ziekenfondsverzekerden. Het verbod van het derde lid ziet dus niet op particulier verzekerden en onverzekerden. Strikt genomen betekent dit dat het een ziekenfonds dus vrijstaat aan andere dan ziekenfondsverzekerden de in het derde lid genoemde zaken te leveren. Kan dit door een door de Ziekenfondsraad te verlenen algemene vrijstelling worden rechtgetrokken? Het antwoord op die vraag is: nee. Gezien de tekst van het vijfde lid van artikel 42 ZFW, strekt de bevoegdheid van de Ziekenfondsraad tot het verlenen van algemene vrijstelling zich niet uit tot het in het derde lid van artikel 42 ZFW opgenomen verbod. Dit betekent dat de algemene vrijstelling van het verbod op het zelf leveren van farmaceutische hulp voor wat ziekenfondsverzekerden betreft beperkt zal moeten blijven tot de farmaceutische hulp zoals die bij of krachtens de ZFW is omschreven.

De wet biedt niet de ruimte om de levering van medicijnen die niet tot het ziekenfondspakket behoren en de verkoop van andere zaken die normaliter in een apotheek verkrijgbaar zijn (handverkoop) aan ziekenfondsverzekerden via een algemene vrijstelling toe te staan. Dat betreffen activiteiten die onder het verbod van het derde lid vallen en, zoals gezegd, van dat verbod is geen algemene vrijstelling mogelijk.

Samenvattend geldt met betrekking tot de reikwijdte van de algemene vrijstelling van het verbod van het eerste lid van artikel 42 ZFW het volgende.

Kring: het ziekenfonds mag aan een ieder leveren.

Pakket:

- het ziekenfonds mag aan ziekenfondsverzekerden uitsluitend het ziekenfondspakket leveren;

- het mag aan anderen dan ziekenfondsverzekerden het volledige pakket dat normaliter in een apotheek verkrijgbaar is leveren.

De Ziekenfondsraad zal de Minister van VWS attenderen op deze merkwaardige uitkomst en haar verzoeken te bevorderen dat de wet op korte termijn zodanig wordt gewijzigd dat deze uitkomst zich niet meer voordoet.