Richtlijnen aanpak bewonersinitiatieven

Duurzame initiatieven in de warmtetransitie

Introductie

De transitievisie warmte van de gemeente Medemblik opent met de woorden: “Alle woningen en gebouwen in Nederland gaan voor 2050 van het aardgas af. Gemeenten krijgen hiervoor de regierol. Dat is zo afgesproken in het Nationale Klimaatakkoord. Deze overgang naar aardgasvrij verwarmen heet de warmtetransitie. De meeste woningen en gebouwen in Medemblik gebruiken nu nog aardgas. De warmtetransitie is daarom een grote uitdaging.”

Deze uitdaging ligt nog steeds voor ons. Maar niet alleen de gemeente heeft hier ideeën over, ook inwoners zelf zijn bezig met de transitie. In veel gevallen hebben zij hier hulp bij nodig, van bijvoorbeeld buren en/of de gemeente. Willen inwoners samen met buren een warmteoplossing regelen, kunnen zij zich verenigen in een bewonersinitiatief, ook wel buurtinitiatief genoemd.

De verwachting is dat er in de komende jaren steeds meer bewonersinitiatieven opgestart gaan worden. De gemeente wil deze initiatieven gelijk behandelen. Daar is een kader voor nodig, wat hier voor u ligt. Aangezien de begeleiding van de bewonersinitiatieven in Medemblik nog in de kinderschoenen staat, is het goed mogelijk dat het kader in de loop van de tijd moet worden aangepast aan de ervaringen. Het kader is ook te gebruiken voor andere bewonersinitiatieven in de gemeente, die betrekking hebben op duurzaamheid.

Wat is een bewonersinitiatief?

Een bewonersinitiatief is een actie, project of voorstel dat door bewoners van een wijk, kern of gemeente wordt geïnitieerd en uitgevoerd met als doel positieve veranderingen in de gemeenschap te bewerkstelligen. Voor deze aanpak gaat het om initiatieven in de warmtetransitie, die bijdragen aan de doelstellingen voor de energietransitie. Ook kan het andere initiatieven betreffen die bijdragen aan het programma Duurzaamheid. Het kan bijvoorbeeld gaan om:

• Initiatieven vanuit een aantal bewoners voor hun eigen straat en/of wijk;

• Energiecoöperaties voor grootschalige collectieve windenergie en voor zonne-energie;

• Wijkgerichte initiatieven voor collectieve warmtenetten;

• Een groep enthousiastelingen die nog geen officiële organisatievorm heeft.

Initiatiefnemers van een bewonersinitiatief zijn zeer belangrijk voor de gemeente. Zij hebben de contacten, zijn vaak verbinders en kunnen buurtgenoten inspireren en motiveren om daadwerkelijk stappen te zetten. Zonder deze initiatiefnemers is het voor de gemeente veel moeilijker om voet aan de grond te krijgen in een wijk. Voor veel mensen is verduurzamen een door de overheid opgelegde taak. Inwoners zelf kunnen hun eigen ervaringen en motivatie delen en zorgen zo voor draagvlak. Door bewonersinitiatieven te ondersteunen, geef je initiatiefnemers een podium en kunnen er gemakkelijker stappen gezet worden in het verduurzamen van woningen.

Maatwerk en flexibiliteit

Bewonersinitiatieven zijn belangrijk in de warmtetransitie. De veelal enthousiaste inwoners krijgen gemakkelijker hun buurt mee om stappen te zetten dan de gemeente. Het is dan ook van belang om bewonersinitiatieven te stimuleren. Zorg dat je als gemeente samen met de buurtbewoners op zoek gaat naar een juiste oplossing en leer samen van het proces.

Het kader dat voor u ligt geeft houvast, maar elk bewonersinitiatief is anders. Elk initiatief heeft een eigen doel en volgt een eigen weg. Deze weg is afhankelijk van veel zaken, zoals ambities, kennis en ervaring, betrokken partners, beoogde (technische) oplossing en historie in een gemeente of wijk. Blijf daarom flexibel in het volgen van het kader en durf af te wijken op het moment dat dat nodig is.

Bewonersinitiatieven willen vaak vrijheid om plannen te maken die aansluiten bij hun wijk. Gemeenten willen dat ook, maar moeten als regisseur van de lokale warmtetransitie ook letten op gemeentelijke belangen en verantwoordelijkheden. Beide houdingen zijn nodig.

Uitgangspunten van de ondersteuning

Om het kader vorm te geven, is een aantal uitgangspunten opgenomen. Hieronder worden deze uitgangspunten benoemd en vervolgens verder uitgewerkt:

• 1. Indienen bewonersinitiatief

• 2. Financiële ondersteuning

• 3. Technische ondersteuning

• 4. Monitoring en evaluatie

Indienen bewonersinitiatief

Het is van belang dat elk bewonersinitiatief op eenzelfde manier binnenkomt bij de gemeente. Op deze manier doorlopen zij hetzelfde proces en worden ze gelijk behandeld. Tegelijkertijd is het van belang dat het proces niet te bureaucratisch wordt en dat er niet vastgehouden wordt aan teveel regeltjes of vaste systemen. Zoals eerder gezegd is elk bewonersinitiatief anders en blijft het maatwerk.

Het voorstel is om bewonersinitiatieven via duurzaam@medemblik.nl binnen te laten komen. Van daaruit krijgt het (potentiële) bewonersinitiatief één aanspreekpunt toegewezen. Dit aanspreekpunt blijft gedurende het proces hetzelfde en fungeert als contactpersoon binnen de gemeente. Op deze manier hoeft een initiatiefnemer niet de hele gemeente door te gaan als hij of zij informatie nodig heeft.

Als een initiatief is ingediend, is belangrijk om duidelijk en concreet te communiceren met de initiatiefnemers. Geef na het indienen een termijn aan waarop de initiatiefnemers een reactie kunnen verwachten. Neem hierbij persoonlijk contact op en ga bij een eerste gesprek naar de initiatiefnemers toe (keukentafelgesprek) in plaats van de initiatiefnemers op het gemeentehuis uit te nodigen.

Om te beslissen of een bewonersinitiatief succesvol kan zijn, is er een beslisboom ontwikkeld (bijlage 1). Het aanspreekpunt neemt deze beslisboom samen met de initiatiefnemer(s) door, waarna wordt besloten om wel of niet door te gaan met het initiatief. In elke stap worden aanwijzingen gegeven om een initiatief te verbeteren en de kans van slagen te vergroten. Indien de gemeente besluit niet door te gaan met een initiatief, is het initiatief uiteraard vrij om het initiatief alsnog door te zetten. Zij krijgen dan echter geen ondersteuning vanuit de gemeente.

Een stappenplan voor het indienen en het behandelingsproces van bewonersinitiatieven is te zien in Figuur 1.

Zodra een initiatief wordt opgestart met ondersteuning vanuit de gemeente, is het van belang afspraken en rolverdelingen goed vast te leggen. Dit is essentieel om de verwachtingen van deelnemers te kunnen reguleren.

Financiële ondersteuning

Het uitgangspunt van een bewonersinitiatief is dat inwoners de initiatiefnemers zijn. De gemeente ondersteunt en faciliteert in het proces. Dit houdt in dat de gemeente enkel aan het proces van een bewonersinitiatief bijdraagt, maar niet aan de (technische) maatregel/toepassing zelf. Als een buurt collectief wil overstappen op warmtepompen, kan een gemeente bijdragen aan het proces om gezamenlijk tot een oplossing te komen, maar aan de warmtepomp zelf wordt vanuit het initiatief niet bijgedragen. Uiteraard kunnen inwoners individueel, indien beschikbaar, gemeentelijke subsidie(s) aanvragen die bijdragen aan de maatregel.

Daarnaast heeft de bijdrage en ondersteuning vanuit de gemeente een duidelijk begin en eind. Dit om te voorkomen dat het initiatief en de bijdrage daaraan oneindig doorgaat. Daarbij moet wel worden opgemerkt dat het volledige traject voor het aardgasvrij maken van een wijk vaak jaren duurt. Er moet goed over nagedacht worden welke ondersteuning de gemeente biedt of blijft bieden.

De gemeente vergoedt als basisregel maximaal 50% van de kosten, tot €10.000 per bewonersinitiatief, op basis van facturen. Deze gelden komen uit het budget van het Duurzaamheidsprogramma. In verschillende fases van het initiatief worden verschillende vergoedingen aangeboden. In Figuur 2 is een schema toegevoegd waarin dit wordt weergegeven.

Fysiek contact blijft erg belangrijk. Ook als een initiatief gestart wordt of is, is het belangrijk om naar een initiatiefnemer toe te gaan en niet alleen via de mail te communiceren.

Figuur 2. Vergoedingen in de verschillende fases van het proces.

Technische ondersteuning

De gemeente heeft geen expertise in huis, waardoor technische ondersteuning moet worden uitbesteed. Hierbij dient de gemeente als verbinder: afhankelijk van de vraag wordt de initiatiefnemer gelinkt aan de juiste technisch adviseur. De gemeente maakt hiervoor een lijst van mensen die kunnen worden ingezet als technisch adviseur. Voorbeelden hiervan zijn:

• Duurzaam Bouwloket

• Warm Medemblik

• Initiatiefnemers van andere bewonersinitiatieven

Wanneer er ander technisch advies nodig is dat niet geboden kan worden via bovenstaande partijen, wordt een externe technische adviseur ingehuurd (dit is onderdeel van de financiële ondersteuning). Per fase (start, plan van aanpak, voorbereiding, realisatie) zal de benodigde technische ondersteuning verschillen. Dit blijft maatwerk en moet per fase opnieuw worden afgestemd.

Monitoring en evaluatie

Regelmatig wordt er een voortgangsgesprek gehouden met een bewonersinitiatief en het aanspreekpunt van de gemeente. Vooraf wordt afgesproken hoe vaak dit gebeurt. In het gesprek wordt de voortgang besproken, onder andere:

• Wat is de status van het project?

• Wat zijn de opgeleverde resultaten?

• Wat zijn de vervolgstappen?

• Welke ondersteuning is nodig in de volgende fase?

Er wordt per bewonersinitiatief een logboek bijgehouden, waarin wordt aangegeven wat er goed gaat en wat er beter kan. Het logboek wordt door de initiatiefnemers bijgewerkt voorafgaand aan elk voortgangsgesprek. De successen en lessen worden intern gedeeld, zodat ze kunnen worden meegenomen in andere bewonersinitiatieven. Zo kan de begeleiding van andere (en nieuwe) initiatieven indien nodig bijgestuurd en/of verbeterd worden. In de afrondende fase van een bewonersinitiatief wordt een evaluatiegesprek gepland met de initiatiefnemers. Er wordt gezamenlijk nagepraat over het proces en ervaringen worden met elkaar gedeeld.

Vastgesteld bij collegebesluit in de vergadering van burgemeester en wethouders van Medemblik d.d. 17 september 2024

De secretaris,

Chantal Minnaert

De burgemeester,

Michiel Pijl

Bijlage 1