Het college is bevoegd een belanghebbende te verplichten naar vermogen een tegenprestatie te
verrichten, ook als die tegenprestatie niet direct samenhangt met arbeidsinschakeling.
Deze verplichting geldt voor een belanghebbende van achttien jaar of ouder doch jonger dan de
pensioengerechtigde leeftijd vanaf de dag van melding. Dit is vastgelegd in artikel 9, eerste lid,
onderdeel c, van de Participatiewet en artikel 37, lid 1, onderdeel f van de IOAW/IOAZ.
De tegenprestatie bestaat uit de plicht om naar vermogen door het college opgedragen onbeloonde
maatschappelijk nuttige werkzaamheden te verrichten, naast of in aanvulling op reguliere arbeid en
die niet leiden tot verdringing op de arbeidsmarkt.
Indien daarvoor dringende redenen - zoals zorgtaken - aanwezig zijn, kan het college in individuele
gevallen tijdelijk ontheffing verlenen van de plicht tot het verrichten van een tegenprestatie (artikel 9,
tweede lid van de Participatiewet).
De plicht tot tegenprestatie is niet van toepassing op een belanghebbende die volledig en duurzaam
arbeidsongeschikt is als bedoeld in artikel 4 van de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen
(artikel 9, vijfde lid van de Participatiewet). De plicht tot tegenprestatie is voorts niet van toepassing op
een alleenstaande ouder die in het bezit is van een ontheffing als bedoeld in artikel 9a, eerste lid van
de Participatiewet (artikel 9, zevende lid van de Participatiewet).
Tegenprestatie is geen re-integratie
De plicht tot tegenprestatie heeft tot doel om maatschappelijk nuttige werkzaamheden te doen in de
samenleving als tegenprestatie voor het ontvangen van een uitkering. Bij re-integratie is het doel
toeleiding van de klant naar de arbeidsmarkt. Ook werken met behoud van uitkering (bijvoorbeeld een
Proefplaatsing, Werkstage of Participatieplaats) is een vorm van re-integratie gericht op toeleiding
naar de arbeidsmarkt en verschilt daarin van de tegenprestatie. Voorts mag een tegenprestatie het
accepteren van passende arbeid of van re-integratie-inspanningen niet belemmeren. Immers, als
uitgangspunt geldt werk boven uitkering.
Tegenprestatie is geen vrijwilligerswerk
De gangbare definitie van vrijwilligerswerk is:
“Vrijwilligerswerk is werk dat in enig georganiseerd verband, onverplicht en onbetaald wordt verricht
ten behoeve van anderen of de samenleving.”
11 Bron: VNG http://www.vng.nl/onderwerpenindex/maatschappelijke‐ondersteuning/vrijwilligers‐mantelzorgers‐en‐maatschappelijkestage/
algemeen#Wat_is_de_definitie_van_vrijwilligerswerk
Deze definitie heeft vier elementen: onbetaald, ten goede van anderen of samenleving, enig
georganiseerd verband en onverplicht. De eerste twee elementen zijn ook van toepassing op de
tegenprestatie en de derde kan dat ook zijn. De tegenprestatie onderscheidt zich echter van
vrijwilligerswerk doordat het een verplichting is. Verder geldt dat vrijwilligerswerk van veel langere
duur en omvang kan zijn dan de tegenprestatie. Er wordt door sommigen gesteld dat een
bijstandsklant een tegenprestatie kan weigeren op grond van het feit dat vrijwilligers dezelfde
werkzaamheden (in georganiseerd verband) uitvoeren. Omdat de tegenprestatie beperkt is in duur en
omvang is er echter een verschil met vrijwilligerswerk. De tegenprestatie kan dus wel bestaan uit
dezelfde werkzaamheden als die vrijwilligers verrichten.
In artikel 1 van deze verordening is de definitie opgenomen van mantelzorg. Deze begripsbepaling
is gebaseerd op het begrip zoals dat wordt gehanteerd in de Wet maatschappelijke ondersteuning
(zie artikel 1, eerste lid, onderdeel b van de WMO). Onder mantelzorg wordt verstaan: langdurige zorg
die niet in het kader van een hulpverlenend beroep wordt geboden aan een hulpbehoevende door
personen uit diens directe omgeving, waarbij zorgverlening rechtstreeks voortvloeit uit de sociale
relatie en de gebruikelijke zorg van huisgenoten voor elkaar overstijgt. Het begrip ‘mantelzorg’ is van
belang omdat artikel 7 van deze verordening bepaalt dat het college geen tegenprestatie opdraagt
indien een belanghebbende mantelzorg verricht voor zover het verrichten van mantelzorg naar het
oordeel van het college redelijkerwijs noodzakelijk is.
Uit kamerstukken met betrekking tot het begrip ‘mantelzorg’ zoals neergelegd in de WMO volgt dat de
vier belangrijkste kenmerken van mantelzorg zijn:
er is een bestaande sociale relatie tussen de zorgvrager en de zorgverlener;
mantelzorg wordt niet verricht in een georganiseerd verband;
het verrichten van mantelzorg is veelal geen bewuste keuze;
het verlenen van mantelzorg is nooit afdwingbaar.
Artikel 3. Inhoud van een tegenprestatie
In artikel 3 van deze verordening is bepaald dat het college onbeloonde, maatschappelijk nuttige
werkzaamheden kan inzetten als tegenprestatie. Additioneel betekent dat er in deze tijd en op deze
plaats geen enkele bereidheid is om daar een geldelijke beloning voor te betalen. Het zijn aanvullende
activiteiten die onder normale bedrijfseconomische omstandigheden niet rendabel zijn om een
gezonde bedrijfsvoering op orde te houden. Dit is plaats- en tijdgebonden. Het onderscheid tussen
reguliere betaalde en niet-reguliere onbetaalde werkzaamheden, is afhankelijk van onder meer
economische factoren en van keuzes die mede op basis daarvan door het bedrijfsleven en/of de
overheid worden gemaakt. Elk jaar controleert het college of deze omstandigheden ongewijzigd zijn.
Het college kan werkzaamheden als tegenprestatie inzetten, wanneer rekening wordt gehouden met
een aantal voorwaarden die zijn beschreven in onderdeel a tot en met d.
Tegenprestatie is geen re-integratie
Het doel van re-integratie is dat de klant aan het werk gaat. Doel van de tegenprestatie is dat
onbeloonde maatschappelijk nuttige werkzaamheden worden verricht. De tegenprestatie is dus niet
gericht op toeleiding naar de arbeidsmarkt (onderdeel a) en is het niet bedoeld als re-integratieinstrument
(onderdeel b). Daarnaast mag de tegenprestatie het accepteren van passende arbeid of
van re-integratie-inspanningen niet belemmeren. Het uitgangspunt werk boven uitkering staat voorop.
Dit volgt uit artikel 9, eerste lid, onderdeel c van de Participatiewet en de parlementaire geschiedenis.
Artikel 4. Het opdragen van een tegenprestatie
Het college heeft beleidsvrijheid om een tegenprestatie op te leggen. Het college bepaalt uiteindelijk
of, en zo ja, welke tegenprestatie wordt opgedragen. Tegen een besluit tot het opdragen van een
tegenprestatie kan bezwaar en beroep worden aangetekend.
Artikel 4 van deze verordening stelt voorwaarden ten aanzien van de inhoud van de tegenprestatie.
Het college dient maatwerk toe te passen bij het opdragen van een tegenprestatie. Rekening moet
worden gehouden met de individuele omstandigheden van belanghebbende, waaronder leeftijd,
opleiding, werkervaring en andere relevante persoonlijke omstandigheden. De werkzaamheden
worden immers opgedragen ‘naar vermogen’. Het is dus van belang dat belanghebbende ook in staat
is de werkzaamheden te verrichten. Als het college een tegenprestatie vraagt van belanghebbende,
zal het een duidelijke omschrijving geven van de te verrichten werkzaamheden. Het moet voor een
belanghebbende immers duidelijk zijn welke tegenprestatie van hem wordt verwacht.
In artikel 4, eerste en tweede lid, van deze verordening is neergelegd dat het college in beginsel
uitsluitend aan personen met een grote afstand tot de arbeidsmarkt een tegenprestatie opdraagt.
Aan personen met een kleine afstand tot de arbeidsmarkt kan uitsluitend een tegenprestatie worden
opgedragen indien bijzondere omstandigheden dit rechtvaardigen. Personen met een kleine afstand
tot de arbeidsmarkt dienen zich immers volledig te richten op de arbeidsplicht en de re-integratieplicht,
zoals het naar vermogen algemeen geaccepteerde arbeid verkrijgen. Bij personen met een kleine
afstand tot de arbeidsmarkt kan redelijkerwijs worden verwacht dat hun inspanningen eerder zullen
leiden tot uitstroom. Daarom wordt in beginsel aan personen met een kleine afstand tot de
arbeidsmarkt geen tegenprestatie opgedragen. De tegenprestatie mag immers het accepteren van
passende arbeid of de re-integratie- inspanningen niet belemmeren en omdat werk boven uitkering
Het tweede lid bepaalt derhalve dat het college een belanghebbende met een kleine afstand tot de
arbeidsmarkt een tegenprestatie kan opdragen als bijzondere omstandigheden dat rechtvaardigen.
Hierbij kan bijvoorbeeld worden gedacht aan de situatie waarin geen re-integratieactiviteiten worden
verricht door belanghebbende en het verrichten van re-integratieactiviteiten op korte termijn
redelijkerwijs niet kan worden verwacht. In dat geval bestaat er ruimte een tegenprestatie op te
Indien daarvoor dringende redenen - zoals zorgtaken - aanwezig zijn, kan het college in individuele
gevallen tijdelijk ontheffing verlenen van de plicht tot het verrichten van een tegenprestatie (artikel 9,
Factoren opdragen tegenprestatie
In artikel 4, derde lid, van deze verordening is neergelegd met welke factoren het college rekening
moet houden bij het opdragen van een tegenprestatie. Deze factoren worden hierna toegelicht.
a.Tegenprestatie ‘naar vermogen’
De werkzaamheden die als tegenprestatie ingezet worden, moeten naar vermogen door een
belanghebbende verricht kunnen worden. De term ‘naar vermogen’ heeft betrekking op de
mogelijkheden waarover een belanghebbende beschikt om deze werkzaamheden te verrichten.
Immers, niet alle onbeloonde maatschappelijk nuttige werkzaamheden kunnen worden opgedragen
aan elke uitkeringsgerechtigde.
b.Persoonlijke situatie en individuele omstandigheden belanghebbende
Bij het opdragen van de tegenprestatie houdt het college rekening met de persoonlijke situatie en
individuele omstandigheden van een belanghebbende, waaronder leeftijd, opleiding en werkervaring.
Hierbij wordt rekening gehouden met het fysieke en psychische vermogen van een belanghebbende.
Bij het opdragen van de tegenprestatie dient het college maatwerk te leveren. Voorts wordt bij het
opdragen van een tegenprestatie rekening gehouden met praktische omstandigheden zoals reistijd,
beschikbaarheid van kinderopvang en/of belanghebbende al maatschappelijke activiteiten verricht.
c.Persoonlijke wensen en kwaliteiten belanghebbende
Bij het opdragen van de verplichting tot tegenprestatie houdt het college rekening met de persoonlijke
wensen en kwaliteiten van belanghebbende. De regering vindt het immers belangrijk dat een
belanghebbende invloed heeft op de keuze van de activiteiten. Belanghebbende kan zelf ideeën
aandragen voor de als tegenprestatie te verrichten werkzaamheden. Het college kan in beleidsregels
bepalen wanneer een belanghebbende zijn keuze voor het verrichten van maatschappelijk nuttige
activiteit kenbaar maakt aan het college. Het college beoordeelt de door de belanghebbende zelf
aangedragen ideeën en kan besluiten om het voorstel van belanghebbende over te nemen en die
werkzaamheden in te zetten als tegenprestatie. Uiteraard moet de activiteit voldoen aan het bepaalde
bij of krachtens artikel 3 van deze verordening en moet de activiteit beschikbaar zijn. Het college is
niet gehouden te voldoen aan de wensen van een belanghebbende, maar moet deze wel in de
beoordeling meenemen. Draagt belanghebbende geen ideeën aan, dan legt het college
belanghebbende een lijst met keuzemogelijkheden voor van maatschappelijk nuttige werkzaamheden
die voorhanden zijn. Als belanghebbende geen voorkeur kenbaar maakt of er geen keuzemogelijkheid
is, legt het college een activiteit op. Het is immers aan het college, en niet aan een belanghebbende,
een tegenprestatie op te dragen aan belanghebbende.
d.Maatschappelijke activiteiten en vrijwilligerswerk door belanghebbende
Het college houdt bij het opdragen van de plicht tot tegenprestatie rekening met het eventuele
gegeven dat een belanghebbende al maatschappelijk actief is. Indien een belanghebbende al een
maatschappelijke activiteit verricht, kan het college in bepaalde gevallen besluiten deze
maatschappelijke activiteit aan te merken als tegenprestatie.
Ook kan de omstandigheid dat een belanghebbende een maatschappelijke activiteit verricht, ertoe
leiden dat hiermee rekening wordt gehouden bij het vaststellen van de tegenprestatie, met name de
duur en de omvang van de tegenprestatie. Een voorbeeld van een maatschappelijke activiteit is de
zorg voor een ouder of een gehandicapt kind. Het college beoordeelt de maatschappelijke activiteiten
en houdt rekening met de duur en de omvang.
Dit geldt ook voor het verrichten van vrijwilligerswerk. Het college kan besluiten vrijwilligerswerk van
8 uur per week aan te merken als tegenprestatie. Hierbij moet wel rekening worden gehouden met de
minimale en maximale duur van de tegenprestatie zoals neergelegd in artikel 5 van deze verordening.
Hierbij kan ook de aard van het vrijwilligerswerk een rol spelen.
Het college zal nadere regels stellen met betrekking tot de uitvoering van dit artikel.
Maximale duur tegenprestatie in uren
Artikel 5, tweede lid, regelt dat de tegenprestatie wordt ingezet voor een maximaal aantal uren.
De tegenprestatie wordt opgedragen voor maximaal 12 uur per week. Voor het maximaal aantal uren
is gekozen om de tegenprestatie van relatief geringe omvang te laten zijn.
Artikel 5, derde lid, regelt dat het opdragen van een tegenprestatie binnen een periode van
12 maanden slechts tweemaal kan worden opgedragen. Deze bepaling waarborgt dat de
tegenprestatie voor een beperkte periode wordt ingezet. Een beperkte duur en omvang van de
tegenprestatie is wettelijk vereist en ook noodzakelijk om aan de veilige kant van de internationale
bepalingen met betrekking tot het verbod op dwangarbeid en verplichte arbeid te blijven (artikel 4
Artikel 6. Geen werkzaamheden voorhanden
Artikel 6 van deze verordening bepaalt dat geen tegenprestatie wordt opgedragen indien geen
onbeloonde maatschappelijk nuttige werkzaamheden voorhanden zijn. Indien het college besluit
geen tegenprestatie op te leggen omdat geen onbeloonde maatschappelijk nuttige werkzaamheden
voorhanden zijn, wordt binnen 12 maanden een heronderzoek uitgevoerd om te beoordelen of op dat
moment wel maatschappelijk nuttige werkzaamheden voorhanden zijn. Dit is geregeld in artikel 6,
tweede lid, van deze verordening. Het college zal nadere regels stellen met betrekking tot de
uitvoering van dit artikel.
Artikel 7. Ontheffing van een tegenprestatie
In het eerste lid van dit artikel is vastgelegd dat geen tegenprestatie wordt opgedragen indien een
belanghebbende mantelzorg verricht en het college het verrichten hiervan redelijkerwijs noodzakelijk
vindt. De regering heeft deze mogelijkheid uitdrukkelijk benoemd in de Nota van wijziging van de wet.
Of sprake is van mantelzorg wordt getoetst aan de criteria van het begrip mantelzorg zoals
neergelegd in artikel 1 van deze verordening. Verricht een belanghebbende mantelzorg in de zin van
deze verordening en is het verrichten van mantelzorg volgens het college redelijkerwijs noodzakelijk,
dan draagt het college een belanghebbende geen tegenprestatie op.
Een ontheffing is ook mogelijk bij degene die vrijwilligerswerk verricht (lid 2). Deze reden voor
ontheffing is niet genoemd in de wet, maar is opgenomen omdat degene die vrijwilligerswerk doet van
enige omvang al een bijdrage levert aan de samenleving.
In lid 3 is geregeld dat het college beleidsregels kan vaststellen voor het uitvoeren van artikel 7 van
Authentieke versie (PDF)
Informatie
Printen
Delen