17 050 Misbruik en oneigenlijk gebruik op het gebied van belastingen, sociale zekerheid en subsidies

Nr. 434 VERSLAG VAN EEN SCHRIFTELIJK OVERLEG

Vastgesteld 10 mei 2013

Binnen de vaste commissie voor Financiën hebben enkele fracties de behoefte om over de brief van de staatssecretaris van Financiën d.d. 4 mei 2013 t.g.v. het feitenrelaas systeemfraude met toeslagen (Kamerstuk 17 050, nr. 432), enkele vragen en opmerkingen voor te leggen.

De vragen en opmerkingen zijn op 6 mei 2013 aan de staatssecretaris van Financiën voorgelegd. Bij brief van 10 mei 2013 zijn ze door hem beantwoord.

De voorzitter van de commissie, Van Nieuwenhuizen-Wijbenga

De griffier van de commissie, Berck

I Vragen en opmerkingen vanuit de fracties

Vragen en opmerkingen van de leden van de fractie van de VVD

De leden van de VVD-fractie hebben kennisgenomen van de brief van het kabinet betreffende het feitenrelaas over de toeslagenfraude. Deze leden hebben enkele aanvullende vragen.

De leden van de VVD-fractie constateren dat de FIOD tot nu toe 280 gevallen van systeemfraude met toeslagen heeft afgehandeld. Hoeveel fiscale strafzaken zijn er jaarlijks, naast de zaken over toeslagen? Van de genoemde 280 fraudezaken met toeslagen hebben 183 betrekking op de periode na september 2011. Dat betekent dat er circa 100 fraudezaken voor september 2011 zijn afgehandeld. Wanneer zijn de eerste gevallen van systeemfraude met toeslagen aan de orde gekomen? Wat is de budgettaire omvang van de genoemde 280 fraudezaken met toeslagen? Welke mogelijkheden ziet het kabinet om dit bedrag niet alleen op de fraudeurs te verhalen, maar ook op de zogenaamde spookburgers, zoals deze ook te zien waren op reeds uitgezonden televisiebeelden?

De leden van de VVD-fractie constateren dat er sprake is van een grootschalig overheidssysteem waarin miljarden euro’s worden rondgepompt. Hoeveel toeslagen (huur-, zorg- en kindtoeslagen), budgetten (kindgebonden budgetten, persoonsgebonden budgetten, etc) en tegemoetkomingen worden er jaarlijks uitgekeerd? Hoeveel procent van de huishoudens ontvangen deze toeslagen, budgetten en tegemoetkomingen? Hoeveel euro’s gaat hier in om? Hoeveel wordt jaarlijks alleen aan toeslagen in totaal en per toeslag uitgekeerd? Om hoeveel huishoudens gaat het daarbij en hoe hebben deze getallen zich de afgelopen jaren ontwikkeld? Is een dergelijk systeem eigenlijk wel voor de overheid als geheel wel voldoende controleerbaar? Hoe efficiënt acht het kabinet een dergelijk systeem waarin miljarden aan euro’s eerst worden geïnd en vervolgens weer worden uitgekeerd? Ziet het kabinet effectievere compensatiemechanismen, zoals specifieke belastingkortingen, in plaats van het huidige systeem? En in hoeveel procent van de gevallen is er sprake van fraude, uitgaande van de 280 fraudezaken, op het totaal van toeslagen, budgetten en tegemoetkomingen?

De leden van de VVD-fractie constateren tevens dat de toeslagenfraude mogelijk lijkt te worden gemaakt, door het gesjoemel met de Gemeentelijke Basisadministratie Persoonsgegevens (GBA) en het aanvragen van DigiD? Hier hebben de leden van de VVD-fractie in het verleden al schriftelijke vragen over gesteld. Sinds wanneer is het bekend dat DigiD fraudegevoelig is en wat is er ondernomen om dit systeem fraudebestendiger te maken? Hoe beoordeelt het kabinet het functioneren van het systeem van de Gemeentelijke Basisadministratie Persoonsgegevens? Sinds wanneer is de problematiek omtrent de fraudebestendigheid van de GBA bekend en wat is er ondernomen om dit systeem fraudebestendiger te maken?

Vragen en opmerkingen van de leden van de fractie van de PvdA

De leden van de PvdA-fractie hebben kennisgenomen van het feitenrelaas over de systeemfraude met toeslagen. Naar mening van de leden van de PvdA-fractie is het feitenrelaas op hoofdlijnen helder, maar er is behoefte aan nadere informatie bij een aantal zaken.

De leden van de PvdA-fractie vragen zich allereerst af wat de totale grootte van de (Bulgaarse) fraude is. Over welke aantallen gaat het, en wat is de totale financiële schade? Ten tweede willen deze leden weten of de huidige aanpak en de voorgestelde nieuwe maatregelen volgens het kabinet voldoende zijn om toeslagenfraude in de toekomst te voorkomen of te beperken. Om die reden vragen de leden van de PvdA-fractie om meer duidelijkheid rondom de aangekondigde actiebrief. Welke concrete beleidsaanpassingen zijn volgens het kabinet nodig? Welke invloed hebben de mogelijke wijzigingen in beleid op de kwaliteit van de dienstverlening? Wanneer zouden de wijzigingen op zijn vroegst geïmplementeerd kunnen worden? Zijn er redenen om bij de beleidsaanpassingen breder te kijken dan alleen naar toeslagenfraude? In een tijd dat goedwillende burgers geconfronteerd worden met bezuinigingen en lastenverhogingen is toeslagenfraude onverteerbaar. De leden van de fractie van de PvdA vinden het daarom zeer wenselijk dat de actiebrief zo snel mogelijk wordt verstuurd zodat snel werk kan worden gemaakt om fraudegevallen als deze in de toekomst te voorkomen.

Vragen en opmerkingen van de leden van de fracties van het CDA, de PVV, de SP, D66, de ChristenUnie, GroenLinks, de SGP, de PvdD en 50PLUS

De leden van de fracties van het CDA, de PVV, de SP, D66, de ChristenUnie, GroenLinks, de SGP, de PvdD en 50plus hebben kennisgenomen van de brief met het feitenrelaas over de toeslagenfraude.

Een aantal vragen, die genoemde leden gesteld hebben bij de regeling van werkzaamheden, is helaas niet beantwoord en de brief roept ook nieuwe vragen op. Vandaar de volgende vragen.

Het Abvakabo-rapport

Bij het VAO Belastingdienst/Overige fiscale onderwerpen op 4 april jongstleden stelde de staatssecretaris:

«Ik kom volgende week met een brief naar aanleiding van de berichten vorige week over het rapport van de Abvakabo, waarin het ging over windhappers. Ik heb in de media aangegeven dat wij niet voor niets met spoor 3 bezig zijn. Dat betekent extra versterking van de handhaving en invordering door de Belastingdienst. In het kader van het regeerakkoord is behoorlijk wat extra geld beschikbaar gekomen om juist dit soort zaken aan te pakken. Ik heb ook gevraagd of in de berichten van de Abvakabo nog nieuwe elementen zitten, die nog niet eerder tot mij waren gekomen. Ik bericht de Kamer daarover. Dit verzoek neem ik daarin mee. Over de vraag of dat vervolgens exact via deze pilot of op een alternatieve manier wordt uitgewerkt, bericht ik de Kamer dan in de brief.»

Ondanks een rappel voor deze brief bij de regeling van werkzaamheden van 25 april 2013 heeft deze brief de Kamer nog steeds niet bereikt. Kan het kabinet deze brief, met onder andere een volledige reactie op het Abvakabo-rapport aan de Kamer doen toekomen?

De huidige zaak

Over de huidige zaak hebben genoemde leden een aantal vragen.

Waarom kon niet voorkomen worden dat eind 2011 dubieuze aanvragen met dezelfde BSN's toch uitbetaald werden?

Hoe konden mensen die geen zorgverzekering hebben, een zorgtoeslag aanvragen met terugwerkende kracht? In elke apotheek wordt via VECOZO gecheckt of men een zorgverzekering heeft. Wordt dat nu ook bij de Belastingdienst/Toeslagen gedaan en zo ja sinds wanneer?

Hoe konden er meerdere huurtoeslagen verschaft worden voor mensen die op één adres ingeschreven staan? Vindt daarop geen controle plaats?

Hoeveel spookburgers zijn er in Nederland op dit moment en bouwen zij allemaal AOW-rechten op?

In mei 2012 en daaropvolgend in juli 2012 is een bestuurlijk dossier met de modus operandi opgesteld en bekend gemaakt bij de Belastingdienst, onderdeel Ministerie van Financiën en inspectie SZW. Was daarmee feitelijk de aanzet gegeven om ook bestuurlijk het toeslagensysteem aan te passen? Zo ja, welke aanpassingen hebben plaatsgevonden?

Hoe verhoudt de feitelijkheid van het bestuurlijk dossier zich met de tweede tussenconclusie?

Waarom is een periode van acht weken te kort om een aanvraag te beoordelen en te bepalen of er al dan niet een voorschot uitbetaald kan worden?

Waarom heeft de vermeende onmogelijkheid om binnen de wettelijke termijn een aanvraag te beoordelen niet geleid tot een voorstel tot wetswijziging?

Heeft het kabinet voldoende mogelijkheden om in gevallen van fraude – zoals in de onderhavige casus van de Bulgaren met tussenpersonen – om langs fiscale, bestuursrechtelijke of strafrechtelijke weg geld terug te vorderen? Zijn er ook internationale arrestatiebevelen uitgevaardigd?

Hoeveel geld is er onterecht uitbetaald in deze zaak? Hoeveel geld is er teruggevorderd in deze zaak en hoeveel geld is tot nu toe daadwerkelijk teruggehaald in deze zaak?

280 zaken van systeemfraude

De brief vermeldt:

«Tot nu toe heeft de FIOD 280 gevallen van systeemfraude met toeslagen afgehandeld. Van de genoemde 280 zaken hebben 183 betrekking op de periode na 15 september 2011. In een aantal zaken zijn forse straffen opgelegd.»

Bij de regeling van werkzaamheden vroegen deze leden ook om de inhoud van deze gevallen. Kan het kabinet aangeven om welke vormen van systeemfraude het ging in elk van deze gevallen? En kan het kabinet precies aangeven wat de definitie is van systeemfraude?

De 280 zaken zijn afgehandeld. Zijn er ook niet-afgehandelde zaken? Zo ja, hoeveel en wat zijn de feiten en verdenkingen?

Kan het kabinet een overzicht geven van het aantal zaken per jaar in de afgelopen acht jaar? Is er sprake van een stijgende lijn?

Naast het individuele overzicht van elk van de systeemfraudezaken ontvangen deze leden ook graag een overzicht van overeenkomsten in deze 280 zaken van systeemfraude. Zijn de 280 zaken van systeemfraude met toeslagen onder te verdelen in een aantal typen systeemfraude? In hoeveel zaken betreft het fraude waarbij mensen via de aanvraag van een toeslag voor het eerst te maken krijgen met de Belastingdienst?

Verder vroegen deze leden bij de genoemde regeling van werkzaamheden ook een overzicht van alle vergelijkbare gevallen van fraude waarbij iemand kort naar Nederland komt, zich inschrijft, toeslagen of kinderbijslag aanvraagt en die vervolgens toegewezen krijgt, maar hier nooit inkomen heeft en eigenlijk ook nooit getraceerd kan worden. Dit overzicht hebben zij niet aangetroffen in de brief en zouden zij graag alsnog ontvangen.

Interview in Accountancy Nieuws

Genoemde leden hebben onderstaande opmerking van staatssecretaris twee jaar geleden in accountancy nieuws tot zich genomen.

«Maar criminele organisaties hebben ook wegen gevonden om de schatkist te tillen. En dat is geen traditionele vorm van belastingfraude, zoals het verzwijgen van inkomsten, zwart sparen of smokkel. Dat pakken we al hard aan. Dit gaat een slag verder, mensen die nog helemaal geen belasting betaald hebben maar geld jatten uit de schatkist. Dat gebeurt bij voorlopige teruggaaf, toeslagfraude, vaak door gebruik te maken van de identiteit van iemand anders.»

(Accountancynieuws, nummer 9, 6 mei 2011, pagina 14)

Welke gevallen van dit soort fraude waren toen bekend bij de staatssecretaris? Wie zijn er vervolgd en tot welke acties heeft dit geleid?

Over de omvang van de fraude tasten deze leden nog in het duister. Kan het kabinet een schatting geven van de omvang geven van bedrag dat gemoeid is met de fraudezaak waarover de brief gaat en hoeveel geld er verloren gaat door alle 280 systeemfraudezaken, die de FIOD aangepakt heeft?

Kan het kabinet ook een schatting geven van het totale bedrag dat door fraude verloren gaat bij de toeslagen, nu nog € 1,4 miljard euro aan toeslagen terugbetaald moet worden?

Informatiepositie premier Rutte

De minister-president was op 26 april gerustgesteld door de voorlopige brief. Wist hij toen dat er bij benadering 280 zaken met systeemfraude waren?

II Reactie van het kabinet

Inleiding

Algemeen

Het kabinet heeft met belangstelling kennisgenomen van de vragen van de leden van de fracties van de VVD, de PvdA, het CDA, de PVV, de SP, D66, GroenLinks, de PvdD, de ChristenUnie, de SGP, 50PLUS.

De beantwoording van de vragen vindt onderwerpsgewijs plaats.

De 280 FIOD-zaken

Alle fracties willen nader geïnformeerd worden over de 280 toeslagfraudezaken die de FIOD heeft afgerond.

Ingevolge de richtlijnen voor de aanmelding en afhandeling van toeslagdelicten worden vermoedelijke fraudegevallen waarin sprake is van een «schadebedrag» van meer dan € 10.000 gemeld bij de FIOD. Vervolgens wordt in overleg met het Openbaar Ministerie bezien welke van deze zaken in aanmerking komt voor een strafrechtelijk onderzoek. Aard en omvang van de feiten, bewijsbaarheid en beschikbare capaciteit zijn daarbij van belang. Fraudegevallen die niet worden geselecteerd voor strafrechtelijk onderzoek en zaken die betrekking hebben op bedragen onder € 10.000 worden bestuurlijk afgehandeld en kunnen leiden tot verzuim- en vergrijpboetes.

Ten aanzien van alle fraudegevallen geldt dat het beleid erop is gericht dat de ten onrechte uitgekeerde bedragen worden terugbetaald. Een ten onrechte uitgekeerde toeslag wordt altijd teruggevorderd bij degene op wiens naam en burgerservicenummer de toeslag is aangevraagd. Dit blijft achterwege wanneer deze burger part noch deel blijkt te hebben gehad aan de fraude en als slachtoffer van identiteitsfraude moet worden aangemerkt. Uiteraard wordt in een dergelijk geval de schade verhaald op de criminelen. De Bulgaren die in beeld waren in de uitzending van Brandpunt zijn geen slachtoffers, maar plegers.

In totaal zijn tot nu toe – vanaf 2006 – 505 toeslagfraudezaken voorgelegd aan het Openbaar Ministerie (OM) in het tripartiete overleg. 295 daarvan zijn door het OM geaccepteerd voor vervolging, hetgeen betekent dat het OM deze zaken zo mogelijk voor de strafrechter zal brengen. 210 zaken zijn niet door het Openbaar Ministerie geaccepteerd. Die zaken worden bestuurlijk afgehandeld door B/Toeslagen. Van de 295 zaken zijn er 280 afgerond door de FIOD, hetgeen betekent dat de FIOD ter zake het proces-verbaal heeft opgemaakt. In 15 gevallen loopt het FIOD-onderzoek nog. Daar zit ook de Bulgarenzaak bij waarover Brandpunt berichtte.

100 zaken zijn justitieel afgehandeld.¹

Jaar selectieoverleg	Aantal gemelde zaken voor tripartiete overleg	Geaccepteerd voor vervolging
2006	4	4
2007	1	1
2008	1	1
2009	29	29
2010	10	9
2011	153	96
2012	274	123
2013	33	32
Subtotaal	505	295
Nog in behandeling bij FIOD		15 -/-
Totaal afgerond door FIOD		280

De leden van de fracties van het CDA, de PVV, de SP, D66, de ChristenUnie, GroenLinks, de SGP, de PvdD en 50PLUS vragen in hoeveel zaken burgers via de toeslagaanvraag voor het eerst te maken kregen met de Belastingdienst. In de registratie van de FIOD wordt niet vastgelegd of verdachten door middel van het aanvragen van een toeslag voor het eerst in aanraking komen met de Belastingdienst. Dit is alleen vast te stellen na uitvoerig dossieronderzoek.

In de brief van 4 mei jl. heeft het kabinet een onderscheid gemaakt in het aantal fraudezaken vóór en na 15 september 2011. Dit is gedaan om daarmee te markeren dat op die datum aan uw Kamer is medegedeeld dat de aanpak van fraude met toeslagen zou worden geïntensiveerd.² Zoals uit bovenstaand overzicht blijkt, is in er de afgelopen twee jaren sprake van een stijgende lijn in het aantal FIOD-onderzoeken. De intensivering van de aanpak van de fraude wordt hierin zichtbaar.

Feit is dat de Belastingdienst steeds meer informatie heeft over burgerservicenummers en bankrekeningnummers waar iets mee aan de hand is en op basis daarvan toeslagaanvragen nader onderzoekt of afwijst. Om die reden gaan criminelen steeds meer personen betrekken bij de fraude ten aanzien van wie (nog) geen negatieve contra-informatie beschikbaar is. De kans op tijdige ontdekking van de fraude «aan de poort» wordt daardoor moeilijker.

De leden van de VVD-fractie vragen welk aandeel de toeslagfraudezaken hebben in het totaal van de door de FIOD ingestelde onderzoeken.

De FIOD besteedt jaarlijks 10% tot 15% van zijn capaciteit aan de opsporing van toeslagfraude.

Het aantal zaken is niet maatgevend voor de capaciteitsinzet.

De leden van de fracties van het CDA, de PVV, de SP, D66, de ChristenUnie, GroenLinks, de SGP, de PvdD en 50PLUS vragen om welke vormen van systeemfraude het gaat in de 280 gevallen en welke definitie van systeemfraude het kabinet gebruikt. Ook vragen zij welke gevallen bij de staatssecretaris bekend waren en tot welke actie dat heeft geleid.

Aangezien het gaat om lopende strafrechtelijke onderzoeken is het niet mogelijk om concreet op deze onderzoeken in te gaan. Het Openbaar Ministerie is verantwoordelijk voor opsporing en vervolging. Een globale analyse van de 280 door de FIOD afgeronde zaken waarvoor het proces-verbaal door de FIOD is ingeleverd bij het Openbaar Ministerie leidt tot het volgende beeld.

Van de 280 zaken zijn er 201 terug te voeren op twee omvangrijke fraudes met kinderopvangtoeslagen in de regio Amsterdam, gepleegd in 2009 en 2010. Het betrof veelal aanvragen van kinderopvangtoeslag met terugwerkende kracht. Per brief van 13 mei 2011 heeft het kabinet maatregelen aangekondigd die deze geconstateerde fraude zouden moeten tegengaan.³ Over deze fraudes heeft uw Kamer vragen gesteld aan de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de staatssecretaris van Financiën. Deze vragen zijn beantwoord op 14 februari jl.⁴ Genoemde leden verwijzen ook naar het interview in Accountancy Nieuws. In reactie daarop verwijst het kabinet naar de Fiscale Agenda waarin de staatssecretaris van Financiën een aantal maatregelen heeft aangekondigd.

Het totale bedrag aan ten onrechte uitbetaalde toeslagen dat betrekking heeft op de 280 zaken is ca. € 16,6 miljoen, gemiddeld per fraudezaak komt dat neer op een kleine € 60.000. Ca. 15% van de 280 zaken betreft fraude van een individu en in de overige 85% is er sprake van een vorm van fraude waarbij verschillende personen samenwerkten om zoveel mogelijk onterecht toeslagen te incasseren.

Iedere poging tot het laten uitbetalen door de Belastingdienst van een bedrag dat is gebaseerd op onjuiste gegevens is een vorm van systeemfraude, zoals verwoord in de Fiscale Agenda.

Betrokkenen maken hierbij misbruik van het feit dat de Belastingdienst niet alle gegevens kan controleren alvorens tot uitbetaling wordt overgegaan. Als criminelen met identiteitsgegevens van derden – al dan niet met hun medeweten – toeslagen aanvragen is dat ook systeemfraude, maar voor die gevallen wordt ook het begrip identiteitsfraude gebruikt.

De concrete fraude

De leden van de fracties van de PvdA, het CDA, de PVV, de SP, D66, de ChristenUnie, GroenLinks, de SGP, de PvdD en 50PLUS hebben gevraagd naar deze concrete fraudezaak. Het onderzoek is nog in volle gang. Over dit lopende onderzoek kunnen in het belang van het onderzoek geen verdere mededelingen worden gedaan.

Zoals eerder al aangegeven doet het kabinet er alles aan om de ten onrechte uitbetaalde toeslagen terug te krijgen. Daarvoor worden alle strafrechtelijke en bestuurlijke mogelijkheden benut, ook internationale hulp.

De leden van de PvdA-fractie vragen naar de omvang van de (Bulgaarse) fraude mede in relatie tot het totale bedrag dat openstaat aan teveel uitbetaalde toeslagen. Na afronding van het strafrechtelijk onderzoek zal de Kamer worden geïnformeerd over het fraudebedrag.

Terugbetaling toeslagen

Het merendeel van het openstaande bedrag van door toeslagontvangers terug te betalen toeslagen (€ 1,2 miljard begin maart 2013, toeslagjaren vanaf 2006) heeft geen betrekking op fraude of oneigenlijk gebruik, maar betreft het regulier terugbetalen van te hoog uitgekeerde toeslagen (bijvoorbeeld vanwege een onjuiste schatting van de hoogte van het inkomen). Daarvoor zijn in de meeste gevallen met de betreffende burgers betalingsregelingen voor 24 maanden afgesproken, zoals wettelijk geregeld. Grofweg geldt voor toeslagen dat een derde van de toeslaggerechtigden het juiste bedrag als voorschot ontvangt, een derde een te laag voorschot ontvangt en een derde een te hoog voorschot krijgt en dus moet terugbetalen.

Van het totale openstaande bedrag van € 1,2 miljard heeft ongeveer 8% (ruim € 95 miljoen⁵) te maken met fraude of oneigenlijk gebruik. De grote zaken daaronder worden door de FIOD aangepakt, de overige zaken leiden tot terugvorderingen en bestuurlijke boetes door de Belastingdienst. Deze € 95 mln. wordt teruggevorderd, maar omdat het ook fraude betreft, zal een deel daarvan uiteindelijk niet geïnd kunnen worden.

GBA

De leden van de VVD-fractie vragen sinds wanneer de problematiek omtrent de fraudebestendigheid van de GBA bekend is en wat er is ondernomen om dit systeem fraudebestendiger te maken.

Over fraudebestendigheid van de GBA in zijn algemeenheid het volgende. Vanwege het belang van de GBA als noodzakelijk informatiesysteem voor veel overheidstaken, is eind 2011 de kwaliteitsagenda GBA gestart, om met name de adresgegevens op een zo hoog mogelijk niveau te brengen. Deze kwaliteitsagenda heeft als doel om de gemeenten als bijhouders van de GBA en de gebruikers optimaal te ondersteunen bij hun taakuitvoering. In dat kader zijn het afgelopen jaar drie voor dit onderwerp relevante circulaires gestuurd aan gemeenten en afnemers: de circulaire wanneer afnemers moeten terugmelden bij twijfel over een adres, het protocol adresonderzoek voor gemeenten hoe onderzoek te doen bij twijfel over het adresgegeven en de circulaire voor gemeenten over het bijhouden van het briefadres. Tevens wordt via het project Naar Betrouwbare Persoonsgegevens geïnvesteerd in de deskundigheidsbevordering van de GBA-ambtenaar. Ook is een methodiek voor gemeenten beschikbaar gesteld om risicogericht adresonderzoeken (huisbezoeken) te doen. De methodiek is in 2013 bij 50 gemeenten succesvol beproefd.

De wet Basisregistratie Personen (BRP) is kort na aantreden van dit kabinet door de Tweede Kamer behandeld en goedgekeurd. Onderdeel van de Wet BRP is dat ook registratie plaatsvindt van niet-ingezetenen (RNI) – waaronder arbeidsmigranten. Ook wordt de mogelijkheid geïntroduceerd tot het opleggen van een bestuurlijke boete. Dit zal leiden tot een nog meer sluitende registratie van personen die een relatie hebben met de Nederlandse overheid.

De leden van de fracties van het CDA, de PVV, de SP, D66, de ChristenUnie, GroenLinks, de SGP, de PvdD en 50PLUS vragen hoeveel spookburgers er zijn in Nederland en of zij allemaal AOW-rechten opbouwen.

Volgens cijfers van het CBS⁶ van 20 november 2012 stonden er 417.000 personen in de GBA geregistreerd als «vertrokken onbekend waarheen» (VOW). Het overgrote deel hiervan is daadwerkelijk naar het buitenland vertrokken. In geval van registratie van VOW in de GBA wordt de verzekeringsopbouw of – als iemand een uitkering heeft – de AOW-uitkering beëindigd.

Als dat signaal uit een andere bron komt, door controle van de SVB zelf of signalen uit de omgeving van betrokkene, geeft de SVB dit door aan de GBA door middel van een zogeheten terugmelding. De gemeente kan dan verder onderzoek doen en in de GBA de betrokkene ambtshalve opnemen als vertrokken naar het buitenland. Bij de SVB wordt die periode niet als verzekeringstijdvak in aanmerking genomen. In principe worden de in de GBA ingeschreven personen opgenomen in de Verzekerdenadministratie van de SVB. Als er echter indicaties zijn dat men (toch) geen ingezetene is, wordt er een «contra-indicatie» in die administratie opgenomen, zodat de betrokken perioden niet als verzekeringstijdvak in aanmerking worden genomen. Dergelijke indicaties zijn het signaal dat betrokkene vertrokken is en daarvan wordt een terugmelding gedaan aan de GBA zoals hiervoor beschreven.

In het kader van de kwaliteitsagenda GBA (2011–2014) heeft de minister van BZK begin 2013 een Taskforce VOW ingesteld om ter toetsing van bovenstaande systematiek van bijhouden en terugmelden nadere bestandsvergelijkingen te doen en waar nodig correcties door te voeren.

DigiD

De leden van de VVD-fractie vragen sinds wanneer bekend is dat DigiD fraudegevoelig is en wat hieraan is gedaan.

Het kabinet heeft in de beantwoording van eerdere Kamervragen aangegeven dat DigiD proportionele beveiliging biedt, met meer betrouwbaarheidsniveaus. Of het betrouwbaarheidsniveau van DigiD voldoende veilig is, hangt af van het doel en de elektronische dienst waarbij het wordt ingezet.

In vragen van de leden Van der Burg, Neppérus en Hennis-Plasschaert van 6 april 2011 is aandacht gevraagd voor de rol van de DigiD in het aanvraagproces van toeslagen.⁷ Vervolgens heeft de Belastingdienst zijn processen zodanig aangepast dat een indiener van een aanvraag alleen voor zichzelf met zijn eigen DigiD een aanvraag kan doen.

Abvakabo

De leden van de fracties van het CDA, de PVV, de SP, D66, de ChristenUnie, GroenLinks, de SGP, de PvdD en 50PLUS vragen om een volledige reactie op het op het Abvakabo-rapport. Deze reactie ontvangt de Kamer gelijktijdig in een separate brief.

Proces toekenning toeslagen

De leden van de fracties van het CDA, de PVV, de SP, D66, de ChristenUnie, GroenLinks, de SGP, de PvdD en 50PLUS vragen waarom niet kon worden voorkomen dat eind 2011 dubieuze aanvragen met dezelfde BSN's toch uitbetaald werden?

De reden hiervan is dat in 2011 het oude systeem van Toeslagen nog in gebruik was. Dat systeem concentreerde zich vooral op uitbetaling en was niet ingericht om ook het toezichtsproces te ondersteunen.

De leden van de fracties van het CDA, de PVV, de SP, D66, de ChristenUnie, GroenLinks, de SGP, de PvdD en 50PLUS vragen hoe het kan dat mensen die geen zorgverzekering hebben, een zorgtoeslag aanvragen met terugwerkende kracht. Voor het antwoord op deze vraag verwijs het kabinet naar de maatregelenbrief van heden. Overigens deelt het kabinet de zorg die uit deze vraag spreekt.

De leden van de fracties van het CDA, de PVV, de SP, D66, de ChristenUnie, GroenLinks, de SGP, de PvdD en 50PLUS vragen hoe het kan dat er meer huurtoeslagen worden toegekend op één adres. Het kan inderdaad voorkomen dat (tijdelijk) meer huurtoeslagen worden toegekend op één adres(nummer). Niet alle zelfstandige woonruimten hebben een unieke nummering in de GBA, bijvoorbeeld bij verzorgingstehuizen met aanleunwoningen. Ook schrijven bewoners zich niet altijd (tijdig) uit, maar heeft de nieuwe huurder wel recht op huurtoeslag. Overigens kan de nieuwe huurder naar de gemeente gaan met het verzoek om de vorige inschrijving te laten beëindigen. In de huidige situatie moet een voorschot op de huurtoeslag nog worden toegekend. Het kabinet verwijst naar de maatregelenbrief van heden. Ook hier deelt het kabinet de zorg die uit deze vraag spreekt.

Dezelfde leden vragen waarom een periode van acht weken te kort is om een aanvraag te beoordelen en te bepalen of er al dan niet een voorschot kan worden uitbetaald en waarom deze onmogelijkheid niet heeft geleid tot een voorstel tot wetswijziging. Een periode van acht weken is, alleen al gezien het volume van het aantal nieuwe aanvragen (circa 80.000 per maand), te kort om in alle gevallen de rechtmatigheid van een toeslag vast te stellen. Redenen daarvoor zijn dat binnen die termijn niet alle voor het recht op toeslag relevante informatie voorhanden is en dat van een aantal grondslagen pas na afloop van het jaar de benodigde informatie bekend is (bijvoorbeeld het daadwerkelijk genoten inkomen en afgenomen uren kinderopvang).

Cijfermatig overzicht

De leden van de VVD fractie vragen hoeveel toeslagen (huur-, zorg- en kindtoeslagen), budgetten (kindgebonden budgetten, persoonsgebonden budgetten, etc.) en tegemoetkomingen er jaarlijks worden uitgekeerd, welke bedragen hiermee zijn gemoeid, hoeveel huishoudens hiermee zijn gemoeid en hoe deze getallen zich de afgelopen jaren hebben ontwikkeld. In de onderstaande tabel staan voor de toeslagen, de studiefinanciering en het persoonsgebonden budget de bedragen voor de jaren 2008 tot en met 2011.

Uitgaven	2008	2009	2010	2011
Studiefinanciering	3.781	3.618	3.791	4.132
Persoonsgebonden budget	1.661	1.958	2.157	2.244
Toeslagen:	9.782	10.662	11.696	12.450
Huurtoeslag	2.406	2.471	2.679	2.745
Kinderopvangtoeslag	2.863	3.078	3.313	3.179
Kindgebonden budget	832	1.043	1.120	1.193
Zorgtoeslag	3.681	4.070	4.584	5.333

uitgaven x € mln. bron: rijksbegroting

Het aantal tegemoetkomingen bedraagt:

Aantal tegemoetkomingen	2008	2009	2010	2011
Studiefinanciering	633.099	651.064	704.231	717.750
Persoonsgebonden budget	109.000	118.000	121.000	139.000
Toeslagen:	8.513.983	8.694.681	8.666.944	9.073.723
Huurtoeslag	1.305.132	1.316.700	1.331.951	1.377.393
Kinderopvangtoeslag	486.180	539.410	566.857	574.652
Kindgebonden budget	1.172.307	1.176.739	1.106.304	1.087.516
Zorgtoeslag	5.550.364	5.661.832	5.661.832	6.034.162

bron: rijksbegroting en gegevens Belastingdienst/Toeslagen

In 2008 kregen ca. 6,5 miljoen aanvragers een of meer toeslagen. Dit aantal is gestegen naar ca. 6,9 miljoen in 2011.

Het gemiddelde bedrag aan kinderopvangtoeslag bedraagt € 4.884, aan huurtoeslag € 2.121, aan zorgtoeslag € 1.023 en aan kindgebonden budget € 874 (cijfers 2013).

Handhaafbaarheid toeslagensysteem

De leden van de VVD-fractie vragen of het toeslagensysteem en de tegemoetkomingen voor de overheid als geheel wel voldoende controleerbaar zijn. Voor toeslagen en alle tegemoetkomingen waarbij het wettelijke systeem zo is opgezet dat burgers een voorschot kunnen krijgen voor feiten die zich heel recent hebben voorgedaan, of in de toekomst nog moeten voordoen en waarbij wordt uitgegaan van door de burger verstrekte gegevens, geldt dat een volledige controle op de rechtmatigheid pas na de uitbetaling van het voorschot kan plaatsvinden. Dit is een bewuste politieke keuze geweest. Tegelijkertijd maakt het dit soort systemen kwetsbaar voor misbruik. Dit levert een spanningsveld op tussen dienstverlening enerzijds en fraudebestrijding anderzijds.

De leden van de VVD-fractie vragen naar de efficiëntie van het huidige systeem en vragen of er effectievere compensatiemechanismen zijn, zoals specifieke belastingkortingen. Vervanging van een toeslag door een specifieke belastingkorting die materieel hetzelfde bewerkstelligt als een toeslag heeft veel impact en vergt nader onderzoek. Dit is ook één van de vragen waarover aan de Commissie Dijkhuizen advies is gevraagd.

Overig

De leden van de fracties van het CDA, de PVV, de SP, D66, de ChristenUnie, GroenLinks, de SGP, de PvdD en 50PLUS vragen of met de bestuurlijke dossiers, waarin de modus operandi is opgesteld een aanzet is gegeven om het toeslagensysteem aan te passen. Zoals in het feitenrelaas is aangeven is de concrete fraudecasus door de betrokken uitvoeringsorganisaties adequaat opgepakt. Dat heeft inmiddels geleid tot aanhoudingen. De kennis over het fenomeen is op operationeel niveau breed verspreid en er zijn gesprekken gestart om barrières op te werpen en gelegenheden tot misbruik weg te nemen. Verdergaande maatregelen kondigt het kabinet aan in de brief van heden.

De leden van de fracties van het CDA, de PVV, de SP, D66, de ChristenUnie, GroenLinks, de SGP, de PvdD en 50PLUS vragen naar een overzicht van alle vergelijkbare gevallen van fraude waarbij iemand kort naar Nederland komt, zich inschrijft, toeslagen of kinderbijslag aanvraagt en die vervolgens toegewezen krijgt, maar hier nooit inkomen heeft en eigenlijk ook nooit getraceerd kan worden. Een dergelijk overzicht is niet beschikbaar.

Naar aanleiding van de vraag van de leden van de fracties van het CDA, de PVV, de SP, D66, de ChristenUnie, GroenLinks, de SGP, de PvdD en 50PLUS of de minister-president op 26 april jl. wist dat er bij benadering 280 zaken met systeemfraude waren merkt het kabinet op dat de minister-president op 26 april jl. niet op de hoogte was van het aantal gevallen van systeemfraude.

---

1 Al deze informatie is ontleend aan het frauderegistratiesysteem (GEFIS) dat de FIOD hanteert.

2 Kamerstukken II 2010–2011, 31 066, nr. 112

3 Kamerstukken II 2010–2011, 31 322, 123

4 Kamerstukken II 2012–2013, Aanhangsel Handelingen, nr. 1317

5 Dit bedrag is inclusief de € 16,6 miljoen die de FIOD heeft berekend als schadebedrag van de 280 strafzaken.

6 http://www.cbs.nl/nl-NL/menu/themas/bevolking/cijfers/incidenteel/maatwerk/2013-vow-mw.htm

7 Kamerstukken II 2010–2011, Aanhangsel Handelingen, nr. 2450.