Tweede Kamer der Staten-Generaal
2
Vergaderjaar 2007-2008
KST119992
2007-2008
25 928
Navo helikopterproject NH-90
Nr.
29
BRIEF VAN DE STAATSSECRETARIS VAN DEFENSIE
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
Den Haag, 24 juni 2008
INLEIDING
In de zevende Jaarrapportage Helikopterproject NH-90 van 4 december
2007 (Kamerstuk 25 928, nr. 26) heb ik meegedeeld u te informeren
wanneer de contractonderhandelingen voor de Full Mission
Flight Trainer (FMFT) zijn voltooid. In mijn brief van 10 juni
jl. (Kamerstuk 25 928, nr. 28) en tijdens het recente overleg van
12 juni jl. heb ik u gemeld dat de onderhandelingen voor de FMFT nagenoeg
zijn voltooid. Thans kan ik u informeren over de resultaten van de verwervingsvoorbereiding.
Deze brief gaat eerst in op de achtergrond van het deelproject FMFT. Vervolgens
wordt nader ingegaan op de behoefte aan simulatorcapaciteit en worden de resultaten
van de verwervingsvoorbereiding geschetst. Hierbij wordt ingegaan op de voorgestane
wijze van verwerving, het uitgevoerde alternatievenonderzoek en de financiële
en andere aspecten.
ACHTERGROND
Het helikopterproject NH-90 is een Europees samenwerkingsproject voor
de ontwikkeling en productie van een middelzware helikopter in een variant
voor maritieme operaties (aangeduid als de NATO Frigate
Helicopter, NFH) en een variant voor transporttaken (aangeduid als
de Tactical Transport Helicopter, TTH). Nederland
neemt sinds 7 januari 1991 deel aan dit Europese samenwerkingsproject,
waaraan ook België, Duitsland, Frankrijk, Italië en Portugal meedoen.
Deze landen vormen samen de NATO Helicopter Management
Organisation (NAHEMO). Ook wordt samengewerkt met Noorwegen, Zweden,
Finland en Australië die eveneens NH-90 helikopters hebben besteld. In
2000 is het besluit over de aanschaf van de NH-90 genomen na overleg met de
Tweede Kamer (Kamerstuk 25 928, nr. 6). Als onderdeel van het project
worden ook opleidings- en trainingsmiddelen aangeschaft. Eén van deze
middelen betreft een vluchtsimulator, de FMFT. Zoals in de jaarrapportages
zichtbaar is, heeft de gezamenlijke verwervingsvoorbereiding van een simulator door de NAHEMO-landen verschillende jaren in beslag genomen.
Dat heeft helaas uiteindelijk niet tot een positief resultaat geleid.
In de vierde Jaarrapportage (Kamerstuk 25 928, nr. 16) bent
u geïnformeerd over de voortgang van de aanbesteding van de FMFT in internationaal
verband. De tijdige beschikbaarheid van de vluchtsimulator is indertijd mede
naar aanleiding van Kamervragen toegelicht en aangemerkt als een «kritische
succesfactor». Daarbij werd tevens gemeld dat Italië niet langer
volledig zou deelnemen. Dit had een kostenverhogend effect waardoor rekening
werd gehouden met een aanspraak op de risicoreservering. Ook Duitsland heeft
zich in die tijd teruggetrokken en voor de TTH-training gekozen voor nationale
aanbesteding.
In de vijfde Jaarrapportage (Kamerstuk 25 928, nr. 18) is gemeld
dat de NAHEMO-landen onderling niet tot overeenstemming konden komen. Het
gezamenlijk aanbestedingstraject via NHIndustries werd bovendien verlaten
omdat de prijsstelling in de offerte hoog was. In plaats daarvan werd een
rechtstreekse aanbesteding bij de trainingindustrie voorbereid. Uitgangspunt
hierbij was nog steeds dat met een aantal landen gezamenlijk te doen. Met
name met Noorwegen, Zweden en Finland is intensief onderhandeld. Er zijn destijds
ook diverse alternatieven onderzocht als oplossing voor de vertraging, zoals
het gebruik van trainingfaciliteiten van de industrie. De conclusie was echter
dat de mogelijkheden van deze trainingsmiddelen te beperkt zijn voor het invullen
van de behoefte.
In de zesde Jaarrapportage (Kamerstuk 25 928, nr. 20) is gemeld
dat ook de aanbestedingsstrategie om met andere landen rechtstreeks bij de
trainingindustrieën een offerte aan te vragen, was vastgelopen. De reden
hiervoor was dat steeds meer landen de aanschaf van een simulator uitstelden
en zich terugtrokken (Frankrijk, Finland en Zweden). De kosten werden hierdoor
voor de overgebleven landen (Nederland en Noorwegen) te hoog. Het mislukken
van dit tweede internationale initiatief tot samenwerking veroorzaakte wederom
extra vertraging. Om nog verdere vertraging te voorkomen, heeft Nederland
op basis van een aanbod van het Italiaanse consortium Rotorsim besloten de mogelijkheid te onderzoeken tot een nationale
aanbesteding. De firma’s CAE Inc. en Agusta SpA. participeren ieder voor 50 procent in dit
consortium. Begin 2006 zijn de gesprekken metRotorsim
begonnen. Mijn voorganger heeft toen toegezegd u over de resultaten van de
onderhandelingen te informeren wanneer met Rotorsim
tot overeenstemming zou worden gekomen. De verwachting was toen nog dat dit
begin 2007 kon geschieden.
Mijn voorganger heeft u vervolgens in de zevende Jaarrapportage (Kamerstuk
25 928, nr. 26) laten weten dat de contractbesprekingen met het
Italiaanse consortium met enige maanden zijn vertraagd vooral omdat de afstemming
tussen de participerende industriële partners over hun aandeel in de
investeringen veel tijd had gekost. Daardoor heeft Nederland pas eind 2006,
negen maanden later dan verwacht, een offerte ontvangen. Deze offerte bleek
het in 1999 geraamd budgetbedrag te overstijgen, maar bood voldoende basis
om de prijsonderhandelingen te starten.
BEHOEFTE
In het project NH-90 is een FMFT vanaf de start in de behoeftestelling
opgenomen. Voor de toekomstige bedrijfsvoering van de NH-90-organisatie zijn
synthetische trainingsmiddelen (simulatoren) van cruciaal belang. Ruim 25
jaar ervaring met de Lynx heeft aangetoond dat
het kunnen beschikken over deze trainingsmiddelen een randvoorwaarde is voor
het veilig kunnen opereren binnen een three crew concept in een maritieme omgeving. Ook de ervaringen met de P3C Orion en andere simulatoren voor (militaire) vliegtuigen
tonen de het belang van dergelijke trainingsmiddelen aan. Daarnaast vervangen
simulatoren een groot deel van de vlieguren van
de helikopter en vormen hierdoor een uitgangspunt in de integrale bedrijfsvoering
van het Defensie Helikopter Commando (DHC) die
bovendien een besparing oplevert in de exploitatiekosten. Tenslotte biedt
het gebruik van simulatoren nog een aantal belangrijke voordelen omdat ze
een trainingsomgeving bieden die onafhankelijk is van weersinvloeden en andere
verstoringen, en het regelmatig trainen van volledige en complexe missies
(met schepen, onderzeeboten, vliegtuigen en andere helikopters) alleen nog
op deze manier uitvoerbaar is. Tenslotte vermindert het gebruik van simulatoren
de milieuen geluidsbelasting voor de omgeving.
Kwalitatieve behoefte
De verwerving van een vluchtsimulator voor de NH-90 komt tegemoet aan
de trainingsbehoeften van helikopterbemanningen. De FMFT kan tijdens verschillende
fasen van de opleiding en training van helikopterbemanningen en bij diverse
soorten trainingen worden ingezet, zoals bij:
– de opleiding, zowel bij de conversie van andere helikoptertypen
als na de basisvliegopleiding;
– het opwerken voor missies zoals search and
rescue en oppervlakte- en onderzeebootbestrijding;
– de instandhouding van kwalificaties om de vereiste bevoegdheden
te behouden;
– de voorbereiding en de evaluatie van specifieke missies.
Op de FMFT kunnen bemanningsleden (vliegers, tactische coördinatoren
en sensor operators) zowel individueel als in
teamverband worden getraind, waarbij complexe scenario’s worden gesimuleerd.
Op grond van de vastgestelde behoefte zijn de functionele eisen vastgesteld.
De FMFT zal bestaan uit een cockpit, een virtuele sensortrainer en een roll-on/roll-off simulatorplatform met randapparatuur
en systemen. De FMFT wordt geaccepteerd en gecertificeerd op JAR-STD-1H Level D door de Militaire Luchtvaart Autoriteit (MLA).
Na oplevering van de simulator worden de trainingspakketten, bestaande uit
scenario’s en diverse databases, ontwikkeld naar de eisen van de opleiding
van vliegers, tactische coördinatoren en sensor operators, zowel individueel en als gezamenlijk. Ook de trainingspakketten
worden opgezet volgens de regelgeving van de MLA. Ter ondersteuning van het
opereren met de FMFT wordt een onderhoudscontract getekend.
Kwantitatieve behoefte
De kwantitatieve onderbouwing van de behoefte aan een FMFT is gebaseerd
op een door TNO in samenwerking met de operationele gebruiker gemaakte Training Needs Analysis (TNA) inclusief tactische training.
Aangevuld met een benchmark uitgevoerd met de Merlin- (Verenigd Koninkrijk, Royal Navy), de Cougar- (Nederland) en de Duitse NH-90-opleiding, is de
behoefte aan trainingsuren vastgesteld op ongeveer 2300 uren per jaar wanneer
alle NH-90-helikopters operationeel zijn. Door de geleidelijke introductie
van de NH-90 ligt de behoefte in de eerste jaren overigens lager.
VERWERVINGSVOORBEREIDING
Resultaat verwervingsvoorbereiding
Met de beoogde leverancier van de FMFT, het consortiumRotorsim, bestaat inmiddels overeenstemming over de prijs van de
FMFT en de voorwaarden van de koop. De Staat zal ook het onderhoud van de
FMFT bij Rotorsim afnemen. Een voorwaarde is dat
de resturencapaciteit van de FMFT aan Rotorsim
beschikbaar wordt gesteld voor medegebruik. De voorwaarden die zijn verbonden
aan het medegebruik zijn vastgelegd in een aparte participatieovereenkomst.
Defensie verwacht de simulator niet onafgebroken en met een volledige bezettingsgraad
nodig te hebben en bovendien betaalt Rotorsim
voor het medegebruik, waarmee de netto investeringskosten en de exploitatiekosten
voor Defensie verminderen. Het ondernemersrisico voor de daadwerkelijke verkoop
van uren aan derden ligt exclusief bij Rotorsim.
De Staat heeft geen verplichtingen ten aanzien van de marketing van deze uren.
De FMFT zal de eerste vier jaren onder verantwoordelijkheid van Rotorsim worden geplaatst bij het Agusta Trainingcenter in Italië om het aantrekken van derde
partijen te bevorderen. De FMFT wordt gedurende deze vier jaren geïnstalleerd
op een bewegend platform met een bijbehorend visueel systeem vanAgusta. Het Agusta Trainingcenter verkoopt aan zijn NH-90-klanten
initiële opleidingen en trainingen (zowel theorie als praktijk). De simulatortraining
die deel uitmaakt van deze trainingsprogramma’s, heeft Agusta uitbesteed aan Rotorsim. Na vier
jaar verhuist de Nederlandse FMFT naar Nederland en moet ook een eigen bewegend
platform met bijbehorend visueel systeem aanwezig zijn. Ook daarover bestaat
overeenstemming.
Alternatievenonderzoek
Om in de behoefte aan synthetische training te voorzien is een alternatievenonderzoek
gehouden. Voor de invulling van de behoefte zijn de volgende alternatieven
beschouwd:
• Opleiding en training op basis van werkelijke vlieguren NH-90,
indien noodzakelijk aangevuld met inhuur van simulatorcapaciteit in het buitenland;
• Opleiding en training door maximale inhuur van simulatorcapaciteit
in het buitenland, indien noodzakelijk aangevuld met werkelijke vlieguren
NH-90;
• Opleiding en training in Nederland door het in eigendom verwerven
van een FMFT zonder medegebruik door Rotorsim;
• Opleiding en training door het in eigendom verwerven van een FMFT
met medegebruik door Rotorsim (huidige voorstel).
Van de vier beschouwde alternatieven is het totaal aan investeringen en
exploitatie voor een periode van 30 jaar berekend. Op basis van de kasstroom
is de netto contante waarde (NCW) van de levensduurkosten berekend. Op basis
van de NCW is vervolgens een prijs per FMFT trainingsuur berekend als primaire
maatstaf van vergelijking. De gehanteerde calculatiemethodiek is door de Auditdienst
Defensie (ADD) geverifieerd en in orde bevonden. Op grond van de vergelijking
van de alternatieven, is de voorgestane wijze van verwerving van de FMFT bij Rotorsim een doelmatige manier om in de voor de NH-90
benodigde simulatorcapaciteit te voorzien. Hoewel de tijdelijke plaatsing
van de FMFT in Italië uiteraard nadelen heeft voor Defensie vanwege de
extra reis- en verblijfskosten gemoeid met het vier jaar trainen, is hierdoor
de nationale verwerving van een FMFT binnen handbereik gekomen.
FINANCIËN
Budget
Ondanks dat het aanbod van Rotorsim qua levensduurkosten
een doelmatige manier is om in de gewenste simulatorcapaciteit te voorzien,
is de uiteindelijke prijs € 13,3 miljoen hoger dan het oorspronkelijk
geraamd budget.
De raming van dat budget dateert uit 1999 waardoor een bijstelling te
verwachten viel. Daarnaast is er sprake van een aanvullende BTW-betaling.
Aanvankelijk zou de FMFT door de NAHEMO-landen gezamenlijk worden aanbesteed
bij NHIndustries waardoor de ontwikkelingskosten
zouden zijn vrijgesteld van BTW. Maar nadat NAHEMO definitief van een gezamenlijke
verwerving afzag en de FMFT nationaal moet worden verworven, vervalt dit BTW-voordeel.
Tevens moet er in een eigen platform met bijbehorend visueel systeem worden
voorzien vóór de verhuizing van de FMFT naar Nederland.
De meerkosten ad. € 13,3 miljoen zijn opgevangen in het huidige
NH-90 projectbudget (conform zevende Jaarrapportage) en komen daardoor niet
boven op de recent gemelde ophoging van het projectbudget (Kamerstuk 25 928,
nr. 28). Met de aanvulling ad. € 13,3 miljoen kunnen de investeringsuitgaven
en de exploitatie tot en met 2012 binnen het budget worden opgevangen. De
overige jaren komen de exploitatiekosten ten laste van de materiële exploitatie.
Nadere financiële informatie is u vanwege de commercieel vertrouwelijke
aard afzonderlijk aangeboden.
Er wordt een risico onderkend bij de verwerving van de FMFT. De geldigheid
van de offerte van Rotorsim voor de FMFT verloopt
op 31 juli 2008. Dit legt enige druk op de parlementaire behandeling,
te meer omdat het zomerreces van de Kamer 4 juli 2008 begint. De huidige
prijsofferte is al herhaaldelijk verlengd zonder prijsconsequenties.
Materiële en personele exploitatie
De exploitatie van de FMFT wordt volledig uitbesteed aan Rotorsimen wordt in een aparte onderhoudsovereenkomst vastgelegd.
Uitgangspunt van die overeenkomst is dat Rotorsim een beschikbaarheid van
96 procent voor de FMFT garandeert. Een hoge beschikbaarheid is overigens
ook een commercieel belang voor Rotorsim als medegebruiker.
De aangeboden prijzen voor het onderhoud gedurende de gebruiksfase van de
FMFT stuiten bij de ADD niet op bezwaren. Dit geldt zowel voor de kosten voor
de eerste vier jaren in Italië, als voor de kosten voor de aansluitende
elf jaren in Nederland. De door de leverancier aangeboden prijsherzieningsformule,
waarmee de jaarlijkse onderhoudskosten worden geïndexeerd, is eveneens
door de ADD beoordeeld en als aanvaardbaar gekwalificeerd.
OVERIGE ASPECTEN
Inschakeling Nederlandse industrie
Het ministerie van Economische Zaken heeft met Rotorsim een compensatieovereenkomst gesloten voor de koop en het onderhoud
voor de eerste vier jaren in Italië van de FMFT en voor het medegebruik.
Daarnaast is Economische Zaken met Rotorsim overeengekomen
dat zij op een later tijdstip, gelijktijdig met de verwerving van het onderhoud
voor de overige elf jaren door Defensie, een aparte compensatieovereenkomst
voor deze elf jaren onderhoud zullen sluiten.
Gerelateerde projecten
Het deelproject FMFT maakt onderdeel uit van de Initial
In Service Support (IISS) van het NH-90 project.
Tijdschema
De contractsluiting voor de FMFT is uiterlijk 31 juli 2008 voorzien.
De ontwikkeling van de software, de bouw van de FMFT en de integratie hiervan
nemen 36 maanden in beslag. De FMFT voor Nederland zal dan medio 2011 gebruiksgereed
in Italië worden opgeleverd. Defensie is voornemens voor de periode tot
oplevering gebruik te maken van de aanwezige trainingsfaciliteiten van AugustaWestland (fabrieksopleidingen) en van de bestaande
TTH-trainingsfaciliteiten in het buitenland. Deze faciliteiten, die aan de
basis staan van de FMFT, maken echter alleen beperkte vliegtrainingen mogelijk.
Deze vorm van simulatortraining is een noodzakelijke basis voor veilig vliegen
en opleiden, maar voorziet niet in de NFH-missietraining. Gelet op de verschuivende
planning van de NFH is dit acceptabel zolang nog niet individueel of in teamverband
voor missies hoeft te worden getraind. Daarnaast zal voor opleiding en training
gebruik worden gemaakt van de NH-90’s, zodra deze zijn geleverd.
TENSLOTTE
In de luchtvaart – zowel militair als civiel – is een vluchtsimulator
om operationele, veiligheids en economische redenen een onmisbaar trainingsmiddel.
Na diverse niet succesvolle pogingen om in internationaal verband de simulatorcapaciteit
gezamenlijk te realiseren, ligt deze noodzakelijke capaciteit met het voorliggende
onderhandelingsresultaat met Rotorsim thans binnen
handbereik.
In deze brief ben ik ingegaan op de resultaten van de verwervingsvoorbereiding
van de FMFT. De totale financiële behoefte voor de FMFT is in het projectbudget
afgedekt. Deze wijze van verwerving is echter alleen mogelijk als de FMFT
de eerste vier jaren bij Rotorsim wordt geplaatst
en de resturencapaciteit van de FMFT aan Rotorsim voor
medegebruik ter beschikking wordt gesteld. De oplossing via Rotorsim is de snelste en meest doelmatige mogelijkheid om op korte
termijn over een FMFT te beschikken. Bijzondere aandacht vraag ik u voor de
geldigheid tot 31 juli 2008 van het onderhandelingsresultaat. Het contract
dient dan te zijn getekend. Ik verzoek u nadrukkelijk hiermee rekening te
houden bij de parlementaire behandeling van dit dossier.
De staatssecretaris van Defensie,
J. G. de Vries
Voor de Lynx bedraagt dit ca. 1500 vlieguurvervangende uren per jaar.
Voor de NH-90 wordt verwacht dat dit oploopt naar ca. 2300 uur wat overeenkomt
met een «vlieguurproductie» van tenminste zes NH-90 helikopters.
Ter vertrouwelijke inzage, alleen voor de leden, gelegd bij het Centraal Informatiepunt Tweede
Kamer.